مقدمه
همانطور که می‌دانید، مادران در دوران پس از زایمان دچار اختلالات روحی و روانی مختلفی می‌شوند. اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی پس از زایمان را می‌توان نام برد. احتمالا در مورد افسردگی پس از زایمان، مطالبی را کم و بیش شنیده‌اید و شاید تصور کنید که برای همه‌ی مادران این مسئله یکسان خواهد بود. اما اینطور نیست. به همین دلیل ما در این مقاله قصد داریم به توضیح در مورد افسردگی پس از بارداری به روش آی وی اف و تفاوت آن با افسردگی پس از زایمان در بارداری طبیعی بپردازیم.
بارداری مجدد
پاییز سال 2010 (1388 شمسی) بود که رویا و همسرش تصمیم گرفتند، که برای دختر تقریبا دو ساله‌ی خود یک خواهر یا برادر دیگر به دنیا بیاوردند. این مادر 34 ساله تصور می‌کرد که باردار شدن یک کار راحت و آسان خواهد بود. اولین بار بود که او و همسرش فقط چند ماه قبل از باردار شدن برای بارداری تلاش می‌کردند.
بنابراین، کاملا منطقی بود که آن‌ها انتظار داشته باشند که او به زودی نوزاد دومش را باردار خواهد شد.
اما بر خلاف انتظار آن‌ها این اتفاق نیفتاد. سال 2010 (1388 شمسی) تمام شد و حتی سال 2011 (1389 شمسی) نیز تمام شد، اما رویا باردار نشد. او می‌گوید: “بعد از یک سال ناامیدکننده باردار نشدن، دکترم پیشنهاد داد که به کلینیک باروری برویم.”
محدودیت مالی
این زوج در ژانویه 2012 (1390شمسی) به این مرکز مراجعه کردند. وقتی آن‌ها به این مرکز مراجعه کردند، پزشکان قبل از این که گزینه‌های دیگر را پیشنهاد کنند، بارداری به روش لقاح مصنوعی (IVF) را پیشنهاد کردند. این در حالی بود که رویا و همسرش با این پیشنهاد مخالف بودند.
رویا می‌گوید: “ما در آن زمان به تازگی خانه‌ی اول خود را خریده بودیم، برای همین پولمان برای این که تحت لقاح مصنوعی قرار گیریم، کفایت نمی‌کرد. به همین دلیل ما تصمیم گرفتیم که گزینه‌های دیگری را بررسی کنیم.”
گزینه‌ها مختلف بارداری
بنابراین، رویا و همسرش به دنبال گزینه‌های دیگری برای بارداری رفتند. آن‌ها در طی این زمان که راهکارهای مختلفی را امتحان می‌کردند و نتیجه‌ای نمی‌گرفتند، ناامیدتر می‌شدند. حتی تا پایان سال نیز رویا باردار نشد. به همین دلیل آن‌ها برای یافتن پاسخ مشکلشان در عدم بارداری، به کلینیک دیگری مراجعه کردند.
هیچ شواهد قطعی برای این که رویا به چه علت باردار نمی‌شد، وجود نداشت. به همین دلیل او پیشنهادهای مختلفی را که کلینیک ارائه می‌کرد، امتحان کرد.
او می‌گوید: “ما کارهای زیادی را برای باردار شدن، امتحان کردیم. من دوره‌های پریود شدن خود را کنترل می‌کردم. همچنین چای‌های گیاهی را امتحان کردیم. از رژیم غذایی فاقد گلوتن و طب سوزنی نیز استفاده کردیم.”
لقاح مصنوعی
با انجام این روش‌ها، آن‌ها تصور می‌کردند که دیگر به سراغ باروری به روش لقاح مصنوعی نخواهند رفت. اما به دلیل این که از این روش‌ها نتیجه‌ای نگرفتند، توافق کردند که آزمایشات را برای روش آی وی اف را انجام دهند.
نکته‌ی مهمی که در مورد این زوج وجود دارد، این است که با وجود عدم موفقیت در این مسیر، اما تصمیم به پایان دادن به درمان باروری، نگرفتند.
بعد از این تصمیم، بالاخره اتفاقات خوبی برایشان افتاد.
اولین تلاش این زوج، موفقیت‌آمیز بود. در پایان سال 2013 (1391 شمسی)، بعد از یک تلاش سخت و طاقت‌فرسا سه سال و دو ماه و تشخیص ناباروری ثانویه غیرقابل توجیه، رویا توانست باردار شود.
زایمان و مشکلات آن
پسر بچه‌ی سالم این زوج سال بعد متولد شد.
این می‌توانست پایان داستان این زن و شوهر باشد، اما اینطور نبود و یک چیز در این میان درست نبود.
رویا در این مورد بیان می‌کند: “پس از تولد نوزادش چه از نظر روحی و چه از نظر جسمی، همانند فرزند اولش، خیلی راحت عقب‌نشینی نکرد. چرا که هیچ چیز آسان نیست. احتمالا می‌دانید، که مواردی مانند شیردهی و تغذیه‌ی نوزاد، کار آسانی نیست. در کنار این‌ها بی‌خوابی را نیز باید اضافه کنم. من خسته شده بودم و یک کودک پنج ساله نیز داشتم که باید از او نیز مراقبت می‌کردم.”
مرخصی زایمان
علاوه بر این مشکلات، رویا و خانواده‌اش در محله‌ی جدیدی مستقر شده بودند، که این باعث دور شدن از خانواده‌اش شده بود. در نتیجه در دوران مرخصی زایمان خود احساس انزوا می‌کرد. در واقع گویی مرخصی زایمانش آن‌گونه که تصور می‌کرد، نبوده است.
رویا بیان می‌کند: “من مثل اولین مرخصی زایمان خود در تولد فرزند اولم، خواهر و یا دوستانم را در کنار خود نداشتم. من زمان زیادی را با خودم و پسرم می‌گذراندم. در همان چند ماه اول به یاد می‌آورم، که احساس بی‌قراری می‌کردم. مطمئن نیستم، اما من در مورد مسائل و اتفاقات بیش از حد فکر می‌کردم.”
بهتر نشدن شرایط
آیا شما در مورد مشکلات پس از زایمان اطلاعاتی دارید؟ یا شما نیز مانند رویا تصور می‌کنید که همه چیز خوب خواهد بود؟
رویا تصور می‌کرد، که پس از این که زایمان کند، شرایط بهتر خواهد شد، اما اینطور نبود. رویا در مورد وضعیت پس از زایمان خود اینطور می‌گوید: “ابر تاریک همچنان روی زندگی من قرار داشت.”
وی در ادامه توضیح می‌دهد: “احساس استرس، نگرانی و ناامیدی از بدنم، حتی وقتی فهمیدم که باردار هستم و منتظر آمدن نوزادم بودم، نیز از بین نرفت. احساس ناامیدی و غمگینی حل نشده‌ای وجود داشت که در سر و قلب من می‌پیچید. از درون جیغ می‌کشیدم و احساس تنهایی می‌کردم.”
اضطراب
اضطراب پس از زایمان یکی از انواع اختلالات روانی پس از زایمان است، که مادران کم و بیش در دوران پس از زایمان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. رویا نیز این نوع اضطراب را تجربه کرد.
در واقع بی‌قراری، بدخلقی و تحریک‌پذیری رویا، باعث اضطرابش شد.
وی توضیح می‌دهد: نگرانی‌های غیر منطقی مرا فلج کرده بودند. من نیاز به بیرون رفتن داشتم، اما همزمان به ده‌ها چیز نگران‌کننده فکر می‌کردم و ترجیح می‌دادم که بیرون رفتن را کنسل کنم. چرا که این راحت‌ترین کار در مقابل آن همه نگرانی بود. نمی‌دانم شاید در کنار اضطراب پس زایمان دچار افکار سرزده پس از زایمان، نیز شده بودم.”
رویا در ادامه می‌گوید: “من در مهی گرفتار شده بودم. رویاهای من به حقیقت پیوسته بودند، اما احساس نمی‌کردم که پایان خوش من فرا رسیده باشد.”
افسردگی در بارداری به روش لقاح مصنوعی
ما می دانیم که افسردگی پس از زایمان (PPD) و اضطراب پس از زایمان برای مادرانی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، رایج است، چه زنانی که به طور طبیعی باردار شوند و چه از طریق درمان‌های باروری.
خطر دچار شدن به PPD حدود 13 درصد است (نرخ‌ها از حدود 11 تا 20 درصد متفاوت است) و تخمین سایر اختلالات خلقی پس از زایمان مانند اضطراب حتی بیشتر است.
با این حال این میزان ممکن است برای زنانی که مشکلات باروری نیز داشته‌اند، افزایش یابد.
یک مطالعه در مجله مامایی و بهداشت زنان (Midwifery and Women’s Health) می‌گوید، خطر ابتلا به PPD (خفیف، متوسط و شدید) ممکن است در زنانی که تحت درمان‌های باروری قرار دارند، به 25 درصد نزدیک باشد.
احتمالا تصور شما نیز این است که وقتی والدینی که در تلاش برای باردار شدن هستند، وقتی باردار می‌شوند و سرانجام کودک به دنیا می‌آید، خوشحال هستند. اما اینطور نیست. چرا که پس از زایمان نیز مشکلات مختص به خود را دارد.
با این حال شاید این سوال برای شما پیش بیایید، که شما کودک خود را دارید، پس چرا افسرده و ناراحت هستید؟
حس بعد از تولد نوزاد
لیلا حکیم (Lila Z. Hakim) روانشناسی است که در زمینه مشاوره باروری و روانشناسی آسیب در تورنتو متمرکز است.
وی در همین رابطه بیان می‌کند: “اکثر مردم فکر می‌کنند پس از فرآیندهای دشوار درمان‌های باروری، داشتن یک نوزاد به این معنی است که آن خانم‌ها فورا از خانم‌هایی که باردار نشده‌اند، خوشحال‌تر می‌شوند.”
وی در ادامه می‌گوید، این داستان‌ها بسیار شایع هستند. همچنین اضافه می‌کند، بسیاری از بیماران او چقدر درمان‌های باروری، حاملگی و تولد را خسته‌کننده و استرس‌زا می‌دانند.
وی در مورد اتفاقات پس از زایمان این دسته از خانم‌ها اینطور توضیح می‌دهد، آن‌ها پس از تولد نوزاد خود خوشحال نمی‌شوند، بلکه شگفت‌زده می‌شوند. چرا که آن‌ها از قبل تصور می‌کردند که با تولد نوزاد بسیار خوشحال خواهند شد، اما نشدند.
با این حال خلق و خوی آن‌ها سرانجام با گذشت زمان ممکن است بهبود یابد. چرا که آن‌ها به هدف خود برای تربیت یک یا چند فرزند (parenting) رسیده‌اند. اما مشکلات دوران پس از زایمان و فرزندپروری اغلب دست کم گرفته می‌شود و این می‌تواند برای والدین گیج‌کننده باشد.”
تجربه یک مادر با روش‌های درمانی مختلف
مارینا گلتس (Marina Golts)، روانپزشک در تورنتو در بخش بهداشت روان قبل از زایمان است.
مارینا در مورد یک مادر 20 ساله (آیدا) که بیمارش بوده است صحبت می‌کند. او می‌گوید، این مادر شش هفته پس از زایمان یک دختر بچه، در دفتر خود بر روی زمین می‌افتد.
این مادر با ناباروری بدون دلیل، در طی دو سال شش تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI) ناموفق و دو دستگاه IVF را تحمل کرده بود. او با اولین آی وی اف باردار شد اما در هفته یازده بارداری سقط کرد. IVF دوم با شیاف‌های پروژسترون استفاده شد.
مشکلات پس از زایمان
متخصص زنان و زایمان هنگام مشاهده‌ی گریه کردن‌ها، عدم توانایی در پیوند با کودک، مشکلات شیردهی، کم اشتهایی و بی‌خوابی‌های این مادر، او را به روانپزشک گلتس ارجاع داد. در نهایت برای او افسردگی پس از زایمان تشخیص داده شد.
اختلال وسواسی اجباری پس از زایمان، یکی دیگر از اختلالات پس از زایمان است. در این نوع اختلال مادر افکار و تصاویری که می‌داند غیرواقعی است، در ذهنش پدیدار می‌شوند.
گلتس در مورد این مادر می‌گوید: “او افکار وسواسی را در مورد انداختن کودک خود هنگام راه رفتن از پله‌ها یا غرق شدن نوزاد در وان را داشت. این در حالی بود که او تمایلی به آسیب رساندن به نوزاد خود نداشت.”
اثرات تمرکز بر روی درمان ناباروری
گلتس می‌گوید، آیدا بعد از زایمان، وقتی که یک کودک سالم را به دنیا آورد، احساس گناه می‌کرد. در واقع او از این که بعد از این زایمان موفق، دچار افسردگی شده است، احساس شرم و گناه می‌کرد. برای او جای تعجب داشت، چرا بعد از تولد فرزندی که مدت‌ها منتظرش بوده است، باید دچار افسردگی بشود.
گلتس علت را اینطور توضیح می‌دهد، او آنقدر روی بارداری متمرکز شده است، که وقتی نوزاد به دنیا می‌آید و وارد خانه می‌شود، دیگر انتظار تغییرات دیگری را ندارد. که اینطور نبود. چرا که ورود یک کودک جدید به خانه، تغییرات و اتفاقات جدیدی را به همراه دارد. حال این تغییرات حول از دست دادن آزادی و هویت این مادر بوده است. همچنین او مراقبت را ملال‌آور و منزوی‌کننده دانست.
از نظر آیدا تحقق بارداری او نیز حتی مدت‌ها دست نیافتنی بود.
آیدا می‌گوید: “اگر آن دوره‌ای که باردار نمی‌شدم، تمام نمی‌شد، مثل این بود که بخشی از احساساتم که حل نشده است و در اعماق وجودم دفن شده است، آماده است که هر لحظه منفجر شود.” این صحبت‌های آیدا بیانگر این است، که اگر باردار نمی‌شد، نیز همه چیز خوب پیش نمی‌رفت.
تجربه‌ی مادری با بارداری به روش رحم جایگزین
دارا روت ادنی (Dara Roth Edney) یک مددکار اجتماعی و مشاور تولید مثل در تورنتو است. او نیز در بارداری مشکل داشت. به همین دلیل به روش رحم اجاره‌ای، باردار شد. او نیز بعد از به دنیا آوردن نوزادش، با افسردگی پس از زایمان مواجه شد.
او سال‌ها با روش‌های مختلفی مانند آی‌وی‌اف و حتی جراحی (surgeries) تلاش کرده بود که باردار شود، اما هیچ کدوم موفقیت‌آمیز نبودند. وقتی هیچ اتفاقی نیوفتاد، پزشک او روش یک رحم جایگزین حاملگی را پیشنهاد کرد.
او و شریک زندگی‌اش سرانجام صاحب دو دختر شدند، که توسط مادران جانشین (surrogates) حمل می‌شدند.
مشکلات درمان ناباروری
روت ادنی ادامه داد: “مردم تصور می‌کنند بچه‌دار شدن راهی برای حل ناباروری است. در واقع بچه‌دار شدن مشکل بچه‌دار نشدن را برطرف می‌کند. این در حالی است، که این اتفاق مشکلات مربوط به بارداری مجدد (reproductive) را حل نمی‌کند.”
وی در ادامه می‌گوید، برخی از والدین که بچه‌دار نمی‌شوند، چهار، پنج و یا شش سال را تحت چندین درمان و جراحی قرار می‌گیرند. همه‌ی این چند سال که در حال تلاش برای بچه‌دار شدن هستند، همراه با مشکلات و ناامیدی‌هایی است. تمام این غم‌ها، استرس و اضطراب‌هایی که هر روز احساس می‌کنند، در هنگام تولد نوزادشان از بین نمی‌رود.
نه تنها اختلالات خلقی پس از زایمان برای زنانی که تحت درمان‌های باروری هستند نگران‌کننده است، بلکه شرایط پیش از بارداری یا حین بارداری می‌تواند والدین امیدوار، را ویران کند. این در واقع می‌تواند پیش زمینه‌ی مسائل مربوط به سلامت روان پس از تولد باشد.
سقط جنین
روت ادنی می‌گوید: “برخی از این زنان بارداری خود را با این فکر می‌گذرانند، که هر لغزش در بدنشان، بیانگر سقط جنین است.”
وی برای زوج‌هایی که از نظر باروری دچار مشکل شده‌اند، می‌گوید: “هر بار که سونوگرافی انجام می‌دهند، آن‌ها منتظر این هستند که بفهمند نوزادشان فوت کرده است. تا زمان تولد کودک، آن‌ها هنوز با اضطراب زندگی می‌کنند و منتظرند اتفاق اجتناب‌ناپذیری بیفتد. این درحالی است، که دوستان و خانواده‌ی این دسته از پدر و مادرها، فکر می‌کنند باید به زودی از کودکشان استقبال کنند.”
و این جایی است که احساس گناه، ناامیدی، کالیخولیا و نگرانی‌هایی را کسانی که از افسردگی پس از زایمان رنج می‌برند، اغلب گزارش می‌کنند.
اختلالات خلقی پس از زایمان
وی در ادامه می‌گوید: زنانی که اغلب با ناباروری مقابله کرده‌اند، احساس کنترل نمی‌کنند. این دسته از زنان، نمی‌فهمند که چرا بدنشان آنچه را که آن‌ها می‌خواهند، انجام نمی‌دهد”
به همین دلیل حمایت از اختلالات خلقی پس از زایمان به طور ایده‌آل قبل از ورود کودک اتفاق می‌افتد.
روت ادنی بیان می‌کند: “مهم است که سعی کنید قبل از تولد کودک احساس خوشبختی و خوشحالی را دریافت کنید. در واقع پس از صرف وقت زیادی در راستای افکار منفی وقت آن است، که به راه‌هایی که می‌توانید قلب خود را در برابر این مفاهیم که اخبار خوبی خواهید شنید، و این زمان کار درمان باروری شما است، باز کنید.
این بدان معنا نیست که شما ترس عادی قبل و بعد از تولد کودک خود را نخواهید داشت. بسیار راحت می‌توان گفت، که همه‌ی والدینی که منتظر تولد نوزاد خود هستند، و تازه احساس ترس می‌کنند، با فرسودگی روبرو می‌شوند.
همچنین صادقانه بخواهیم بگوییم، حتی وقتی کودک کوچک در خانه است، نیز نمی‌دانند چه باید بکنند.
کمک و بهبودی
اگر احساس ناراحتی، ترس و اضطراب می‌کنید، مهم است که به ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی خود اطلاع دهید.
حکیم در همین رابطه می‌گوید: “مراجعه به یک متخصص بهداشت روان گامی مهم در جهت حرکت به سمت مقابله با آسیب‌ها، اندوه و تلفات چند سال گذشته است.”
با یک متخصص، می‌توانید احساسات، وضعیت و اضطراب خود را برطرف کنید. همچنین ممکن است به دارو نیاز داشته باشید که امری کاملاً رایج است.
بارداری مجدد بعد از بهبودی
حکیم می‌گوید: “آن‌ها می‌گویند برای تربیت کودک (فرزندپروری) نیاز به تعداد بسیاری از افراد دارند. خوب، لازم است که چند متخصص بهداشت باروری تحصیل کرده و متمرکز با هم کار کنند تا به کسی کمک کنند که از PPD خارج شود تا با کودک، همسر و خود ارتباط برقرار کند. با برگشتن به حالت متعادل، سرانجام دیدگاه زن نسبت به آینده، از جمله امکان داشتن فرزند دیگری از طریق روش‌های باروری یا فرزندخواندگی، مطرح و بررسی می‌شود.”
دریافت کمک
آیدا بعد گذشتن هفت ماه پس از زایمان، فهمید که زمان آن رسیده است که برای نجات خود از وضعیتی که دارد، نیاز به دریافت کمک دارد.
آیدا در مورد وضعیتش اینطور می‌گوید: “پسرعموی من متوجه شد که من رفتارم متفاوت شده است، به همین دلیل این تغییر رفتار را به همسرم گفت. او معتقد بود که من به افسردگی پس از زایمان مشکوک هستم. من و شوهرم با شنیدن این مسئله، آن را با هم در گوگل سرچ کردیم. در نهایت من موافقت کردم که در آن هفته به دکترم مراجعه کنم. سرانجام با مراجعه به پزشکم، من فهمیدم که چه اتفاقی برای من افتاده است.”
آیدا با مشاوره و داروهای ضد اضطراب شروع به روند بهبودی کرد.
آیدا در ادامه می‌گوید: “با نگاهی به گذشته، منطقی است که من پس از سال‌ها ناامیدی در مسیر تلاش برای باردار شدن و سپس انجام درمان‌های ناباروری و استرس آن دوران، بیشتر مستعد درگیر شدن با اضطراب باشم. من دورهی پس از زایمان را در حالت وجود محدودیت‌ها و تعهداتی شروع کردم. من در حال حمل چمدان‌های احساسی و جسمی خود به یک دنیای جدید پس از زایمانم بودم. ای کاش بعد از تمام آنچه که از نظر روحی و جسمی پشت سر گذاشتم، کمی کمتر به خودم سخت می‌گرفتم.”
بعد از گذشتن سه سال، آیدا اینطور می‌گوید، با تجربه‌ای که داشته است، در آرامش است. این مهم است که سایر زنان که پس از ناباروری دچار اضطراب می‌شوند، بدانند که آن‌ها تنها نیستند. ممکن است این احساس را که “حالا این همه برای بچه‌دار شدن تلاش کردی که چی بشود، را تجربه کنید.”
“در سکوت رنج نکشید و با خود مهربان باشید. مشکلات و مسائل بسیاری زیادی را پشت سر گذاشته‌اید. بدانید که بهتر نیز خواهد شد.”
