مقدمه
دلایل زیادی وجود دارد که می‌توانند باعث شوند، سطح مایع آمنیوتیک در بارداری زیاد یا کم شود. در این مطلب، آنچه شما باید بدانید، آمده است.
تجربه یک مادر
در معاینه هفته 30 بارداری قبل از تولد، شکم ماندانا کوچک‌تر از حالت معمول برای بارداری سی هفتگی بود. بنابراین متخصص زنان و زایمان، او را برای سونوگرافی فرستاد.
سونوگرافی نشان داد که مایع آمنیوتیک رحم ماندانا به طرز خطرناکی کم است. به سرعت تست بدون استرس (NST) برای بررسی حرکت و ضربان قلب کودک به ماندانا داده شد. به او هشدار داده شد که اگر نتایج این آزمایش نیز غیرطبیعی باشد، او ممکن است به سزارین اورژانسی نیاز داشته باشد.
ماندانا می‌گوید: “این ماجرا برای من استرس‌زا بود. من یک میلیون سوال در ذهنم داشتم. من مدام از خودم می‌پرسیدم که آیا من کاری انجام داده‌ام؟ آیا این مشکل به این دلیل است که من روزانه یک فنجان قهوه می‌نوشم؟”
با بررسی که انجام دادند، مشخص شد که ضربان قلب کودک خوب است و او در حال حرکت عادی است. اما ماندانا بلافاصله تحت استراحت مطلق قرار گرفت. همچنین از او خواستند که برای کمک به تجمع مایعات در بدنش، آب زیادی بنوشد.
ماندانا می‌گوید، از آن لحظه به بعد، هدف خود را نوشیدن 20 لیوان آب در روز قرار داد. همچنین او مصرف قهوه صبحگاهی خود را کنار گذاشت. نوشیدن مقدار طبیعی آب در روز، یعنی هشت لیوان، در دوران بارداری عادی، کافی است. قطع مصرف قهوه، انتخاب شخصی ماندانا بود. در بارداری توصیه می‌شود که میزان مصرف کافئین به 200 تا 300 میلی‌گرم در روز محدود شود.
ماندانا در عوض اینکه سه ماهه سوم بارداری خود را برای جمع کردن وسایل دفتر برای مرخصی زایمان، جستجوی وسایل کودک در بوتیک‌ها و پیاده‌روی طولانی در ساحل با همسرش بگذراند، از راه دور کار می‌کرد، آنلاین خرید می‌کرد و هفته‌ای دو یا سه بار برای نظارت پزشکان بر سلامت بارداری، به بیمارستان می‌رفت.
مایع آمنیوتیک
کنت لیم (Kenneth Lim)، سرپرست بخش پزشکی مادر و جنین، در بیمارستان BC Women در ونکوور، می‌گوید: “مایع آمنیوتیک محافظت، بالشتک‌سازی (برای جلوگیری از ضربه یا شوک) و یک محیط خوب و گرم را برای رشد و نمو کودک فراهم می‌کند. مایع آمنیوتیک همچنین یک شاخص تقریبی از وضعیت سلامتی کودک است.”
سطح مایع آمنیوتیک در طی سونوگرافی‌های معمولی ارزیابی می‌شود. اگر آخرین سونوگرافی شما در هفته 20 بارداری بوده است و شما برنامه دیگری برای انجام سونوگرافی ندارید، فقط در صورتی که خودتان یا پزشکتان متوجه نگرانی‌هایی در بارداریتان شوید و سونوگرافی اضافی انجام دهید، در رابطه با مسئله سطح مایع آمنیوتیک در بارداری مطلع خواهید شد.
علائم
گفتیم فقط زمانی که نگرانی‌هایی وجود داشته باشد، شما را به سونوگرافی ارجاع می‌دهند. در رابطه با ماندانا دیدید که کوچک بودن شکمش در هفته 30 بارداری باعث شد، دکترش او را برای سونوگرافی بفرستد. مشکلات دیگری نیز علاوه بر سایز شکم، وجود دارد که باعث نگرانی می‌شود. این نگرانی‌ها عبارتند از:
- برجستگی شکم شما به طور مداوم متناسب با سن حاملگی بزرگ نشود.
- جنب و جوش کودکتان، کاهش یافته باشد.
- فشار خون بالا داشته باشید.
- اگر پزشک یا مامای شما به وضعیت قرارگیری بریچ یا وارونه‌ی جنین شک داشته باشند.
اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک
تکنیک‌های مختلفی برای اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک وجود دارد. اما انجمن متخصصان زنان و زایمان کانادا (SOGC) توصیه می‌کند بزرگترین پاکه کیسه مایع آمنیوتیک را در تصویر سونوگرافی اندازه‌گیری کنید. اگر یک پاکه، عمیق‌تر از هشت سانتی‌متر و عرض آن بیشتر از یک سانتی‌متر باشد، به این معنی است که سطح مایع آمنیوتیک بیش از حد است. این حالت به عنوان پلی‌هیدرامنیوس (افزایش مایع آمنیون) شناخته می‌شود.
پاکه‌ای به عمق کمتر از دو سانتی‌متر و عرض یک سانتی‌متر، بعنوان الیگوهیدرآمنیوس یا کاهش حجم مایع آمنیون در نظر گرفته می‌شود. کمتر از 10 درصد از زنان دچار الیگوهیدرامنیوس یا پلی‌هیدرآمنیوس هستند که در سونوگرافی تشخیص داده می‌شود. هر دوی این شرایط می‌توانند عوارضی را ایجاد کنند. همچنین این دو می‌توانند نشانه‌ی یک بیماری زمینه‌ای در نوزاد یا مادر باشند.
منابع
مایع آمنیوتیک از منابع مختلفی حاصل می‌شود: جنین، جفت و مادر. در سه ماهه دوم بارداری، کودک با شروع بلع مایعات و شروع به کار کلیه‌ها، ماده اصلی تشکیل‌دهنده‌ی مایع آمنیوتیک، ادرار جنین است. مایع آمنیوتیک به رشد استخوان‌ها، عضلات، ریه‌ها و سیستم هضم کودک کمک می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که بند ناف فشرده نمی‌شود.
مقدار
در هفته 20 بارداری، سطح مایع آمنیوتیک در زنان حدود 400 میلی‌لیتر است. این حجم در هفته 28 بارداری دو برابر شده و به 800 میلی‌لیتر می‌رسد. همچنین تا هفته 37 بارداری در همان سطح باقی می‌ماند. سپس که شروع به کاهش می‌کند. هنگام تولد نوزادان، زنان 400 تا 500 میلی‌لیتر مایع در کیسه آمنیوتیک خود دارند؛ یعنی حدود دو فنجان.
لیم می‌گوید: “مایعاتی که اطراف کودک شما در رحم هستند، در یک تعادلی بین تولید و حذف هستند. هر زمان که افزایش مایع آمنیون یا کاهش حجم مایع آمنیون را تشخیص دهیم، یک سوال برای ما بوجود می‌آید. آن سوال این است که: “چرا؟”
دلایل
متداول‌ترین توضیح در مورد دلیل کاهش حجم مایع آمنیون، نشتی در کیسه آب است. همچنین ممکن است مادر دچار کمبود آب بدن شده باشد. یا اینکه در جفت مشکلی ایجاد شده باشد.
در رابطه با افزایش حجم مایع آمنیون، نیز می‌توان گفت گاهی اوقات کودک دچار مشکلات کلیوی یا انسداد مسیر ادراری می‌شود، یا هنگامی که کودک در بلع به دلیل نقص مادرزادی دچار مشکل می‌شود، مایعات اضافی در رحم جمع می‌شود. دیابت در نوزاد یا دیابت بارداری مادر نیز می‌تواند منجر به پلی‌هیدرامنیوس شود.
اغلب، علت مشخصی برای این دو مورد وجود ندارد. همانطور که در رابطه با ماندانا اتفاق افتاد. در هفته 36 بارداری، او مایع آمنیوتیک خود را تا حد طبیعی افزایش داده بود، اما کودکش حالت بریچ (وارونه) پیدا کرده بود. احتمالاً این اتفاق به این دلیل افتاده بود که مایع آمنیون کافی برای کمک به موقعیت نوزاد وجود نداشت. ماندانا در هفته 38 سزارین شد و نوزادش سالم و بدون عارضه متولد شد.
لیم می‌گوید: “موارد زیادی از زنان باردار وجود دارند که حجم مایع آمنیون آن‌ها، کم یا زیاد است، اما کودک کاملاً خوب است. ما همیشه باید به یاد داشته باشیم که رخ دادن این دو مورد، لزوما به معنای وجود یک مشکل نیست. اما از طرفی نیز باید حواسمان باشد که هرچه در هر دو مورد، اوضاع بدتر شود، نشان‌دهنده‌ی این است که احتمالاً مشکلی وجود دارد که باید توسط یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مدیریت شود.”
مراقبت
معمولاً زنانی که دچار حجم مایع آمنیون زیاد یا کم هستند، از نزدیک تحت نظارت قرار می‌گیرند. در موارد جدی، اگر زن باردار دچار ازدیاد حجم مایع باشد، ممکن است لازم باشد مایع آمنیوتیک با سوزن برداشته شود. همچنین اگر زن باردار، مبتلا به کمبود حجم مایع باشد، به ندرت، در شرایط بسیار خاص، ممکن است لازم باشد مایع (معمولاً محلول نمکی) از طریق کاتتر قابل اضافه شدن به رحم است.
گاهی اوقات، ممکن است افزایش سطح مایع آمنیوتیک در بارداری یک زن، بدن او را فریب دهد و فکر کند که زمان زایمان است. همین موضوع باعث زایمان زودرس می‌شود.
تجربه مادران
طبق گفته‌های یکی از مادران که دچار افزایش حجم مایع آمنیون شده بود، رخ دادن این مشکل بزرگترین ترس او بوده است. به همین دلیل او پس از اطلاع یافتن از اینکه وی در بارداریش بر روی فرزند دوم خود، به دیابت بارداری مبتلا شده است، خیلی زود و در هفته 29 بارداری، تست تشخیص پلی‌هیدرامنیوس انجام داده است.
پس از مثبت شدن نتیجه آزمایش، به او هشدار داده شد كه ممكن است لازم باشد مقداری از مايع آمنیوتیک داخل رحمش برداشته شود. او می‌گوید، در هفته 37 بارداری، در سونوگرافی مشخص شده که کودکم دچار بریچ (واژگونی) در رحم شده است. زیرا مایع زیادی در رحم وجود داشت و کار را برای دور زدن سخت می‌کرد. او گفت، آن وقت بود که خیلی اوضاع برای من ترسناک شد. آن‌ها به من گفتند که اگر مایع آمنیون من نشت کند، من باید فورا به بیمارستان بروم.
در حالی که زنان مبتلا به الیگوهیدرامنیوس و پلی‌هیدرآمنیوس بیشتر در معرض خطر زایمان زودرس، زایمان سزارین و تولد نوزاد مرده هستند، اما اکثریت این مادران بچه‌های سالم به دنیا می‌آورند. لیم می‌گوید: “در بیشتر موارد، همه چیز خوب خواهد شد و مشکل حل می‌شود. به ندرت می‌توان با نتیجه بدی در رابطه با ناهنجاری‌های مایع آمنیوتیک، روبرو شد.”
