مقدمه
اینکه قسمتی از سر کودک صاف باشد، یک اتفاق غیرمعمول نیست. در واقع این همان سندرم سرصافی یا پلاژیوسفالی است. بسیاری از والدین وقتی با این مسئله برخورد می‌کنند، دچار اضطراب می‌شوند. اما باید بگوییم که نیاز به هیچ نگرانی در این مورد نیست، چرا که پلاژیوسفالی قابل درمان است.
نرمی سر کودک
بسیاری از نوزادان سرهای نامتقارن یا نوک تیز دارند که کاملا طبیعی است. نوزادان به جای جمجمه‌های سخت با صفحات استخوانی نسبتا نازک و انعطاف‌پذیر به دنیا می‌آیند. این نرم بودن باعث می‌شود فشار دادن کودکان از طریق کانال زایمان آسان‌تر شود. اما این نرم بودن جمجمه می‌تواند همراه با مسائل و چالش‌هایی در ادامه باشد. در واقع این نرم بودن ممکن است در چند ماه اول زندگی فقط به دلیل فشار دراز کشیدن روی تشک باعث بد فرم شدن سر کودک شود. همچنین زمانی که کودک در صندلی ماشین یا تاب کودک است نیز ممکن است این اتفاق بیفتد. با این حال راهکارهایی برای درمان این سندرم وجود دارد. همچنین راهکارهایی برای پیشگیری از این اتفاق وجود دارد که در ادامه در مورد آن‌ها توضیح داده شده است.
سندرم سرصافی
پلاژیوسفالی یا سندرم سرصافی، زمانی است که سر نوزاد دارای یک نقطه صاف یا بد شکل است. تعداد نوزادان مبتلا به این عارضه در 15 سال گذشته یا بیشتر، افزایش یافته است. چرا که نوزادان را به پشت می‌خوابانند به این دلیل که ایمن‌ترین و تنها توصیه‌ی مناسب برای خوابیدن نوزاد است.
سندرم سرصافی خطرناک نیست و بر رشد مغز تأثیر نمی‌گذارد. در واقع زمانی که نوزادان روی شکم خود قرار می‌گیرند و خود را می‌کشند، یعنی در حدود شش ماهگی به تنهایی از این وضعیت خارج می‌شوند. کودک در این بازه‌ی سنی در حالت غلت زدن است. همچنین همچنین کودک شروع به نشستن می‌کند.
با این حال اگر این وضعیت برطرف نشود، در نهایت سر کودک به این صورت خواهد بود. بنابراین، بهتر است از این اتفاق جلوگیری کنید. برای این کار برخی راهکارها وجود دارد که می‌توانید برای پیشگیری از این اتفاق انجام بدهید. در همین مورد جنیفر هالفین (Jennifer Halfin) فیزیوتراپیست کودکان اینطور می‌گوید: “من به والدین می‌گویم که این اتفاق بسیار شایع است و امکان رفع آن وجود دارد، به خصوص اگر زودتر متوجه آن شوید.”
علائم
در ابتدای امر احتمالا این سوال برای مادران پیش می‌آید که علائم سندرم سرصافی چیست؟ برای تشخیص علائم دو تا رویکرد پیش روی شما است. یکی معاینه پزشک و دیگری تشخیص از روی علائم رایجی که قابل مشاهده است. در برخی از معاینات روتین مربوط به کودک، پزشک کودکتان متوجه‌ی این مسئله می‌شود. در همین مورد فیزیوتراپیست هالفین اینطور می‌گوید: “برای بررسی این مسئله کودکان 5 ماهه را مورد ارزیابی قرار می‌دهم. اگر چه معمولا در حدود دو تا چهار ماهگی نیز این مسئله را چک می‌کنم.”
انواع
سه نوع سندرم سرصافی وجود دارد. شایع‌ترین نوع این سندرم، موضعی است. این سندرم به صورت یک نقطه صاف در سمت چپ یا راست سر وجود دارد. چرا که کودک سر خود را به آن سمتی که صاف شده است چرخانده و در همان حالت نگه‌داشته است. ممکن است یک گوش جلوتر از گوش دیگر باشد. همچنین ممکن است یک چشم کوچک‌تر از چشم دیگر به نظر برسد و ممکن است یک گونه پرتر از دیگری باشد.
مورد دوم Brachycephaly است که به معنای وجود یک نقطه‌ی صاف در پشت سر نوزاد است. سر ممکن است پهن یا بلندتر از حد معمول باشد و نوک گوش‌ها بیرون بزند.
مورد سوم، positional scaphocephaly است که عبارت است از صاف شدن دو طرف سر است. این امر در نوزادانی که در بخش مراقبت‌های ویژه (NICU) هستند و زمانی که به پهلو دراز می‌کشند، بسیار رایج است. همچنین می‌تواند ناشی از ادغام اولیه صفحات جمجمه نیز باشد.
علت
بعد از صحبت در مورد علائم و انواع سندرم سرصافی، این سوال پیش می‌آید که علت سندرم سرصافی چیست؟ چند موقعیت مختلف می‌تواند منجر به سندرم سرصافی شود. فشار مکرر تشک یا صندلی ماشین در یک طرف باعث ایجاد سندرم سرصافی می‌شود. علاوه‌بر این ممکن است در دوران بارداری نیز این سندرم ایجاد شود. به این صورت که اگر نوزادی به گونه‌ای قرار بگیرد که به سر او فشار وارد شود، ممکن است این اتفاق بیفتد. همچنین اگر بارداری چندقلو باشد نیز ممکن است این اتفاق بیفتد. در نوزادان نارسی که زمان زیادی در بخش مراقبت‌های ویژه به پشت یا پهلو دراز کشیده‌اند، نیز رایج است.
برخی از نوزادان عضلات گردن در یک طرف آن‌ها سفت است که به آن کژگردنی می‌گویند و می‌تواند موجب ایجاد یک نقطه صاف شود. کژگردنی می‌تواند در دوران بارداری یا زایمان ایجاد شود. ماهیچه‌ها ممکن است سفت شوند، اگر کودک شما به طور مداوم فقط از یک سمت خود استفاده کند.
بیماری
چند بیماری نادر نیز وجود دارد که می‌تواند باعث ایجاد جمجمه نامتقارن شود. از جمله‌ی این بیماری‌ها می‌توان به اسكافوسفالی (scaphocephaly) یا کرانیوسینوستوز (Craniosynostosis) اشاره کرد. در این بیماری‌ها صفحات استخوانی جمجمه زودتر از زمان لازم شروع به سفت شدن و جوش خوردن می‌کنند. بنابراین بهتر است برای ارزیابی وضعیت کودک خود، یک قرار ملاقات را با پزشک تعیین کنید.
درمان
آیا سندرم سرصافی درمان دارد؟
اگر نوزادتان نقطه‌ی صافی داشته باشد، پزشک شما را به فیزیوتراپیست ارجاع می‌دهد. همچنین می‌توانید خودتان برای ارزیابی با فیزیوتراپ برنامه‌ریزی کنید. پزشک ممکن است شما را به کلینیک جراحی مغز و اعصاب یا مرکز جمجمه و صورت ارجاع دهد.
هالفین می‌گوید: “پیدا کردن علت اصلی سندرم سرصافی و سپس استفاده از آن اطلاعات برای درمان، واقعا مهم است.”
یک فیزیوتراپیست اندازه‌گیری‌های سر را انجام می‌دهد تا شکل فعلی سر کودک شما را ببیند و دامنه حرکتی فعال و غیرفعال گردن کودک شما را بررسی کند. به عنوان مثال، پزشک توانایی کودک در چرخاندن سر به طور خودبه‌خود و با راهنمایی ملایم را بررسی می‌کند.
عکس‌های هفتگی
مسئله‌ی مهمی که هالفین در این مورد به والدین توصیه می‌کند این است که یک بار در هفته از سر کودک خود عکس بگیرند تا پیشرفت کودک خود را بررسی کنند. در حالی که کودک صاف دراز کشیده است، از یک دید کلی به سر کودک خود نگاه کنید. سپس عکس‌های کوچکی تهیه کنید تا بتوانید از یک هفته به هفته‌ی دیگر در کنار یکدیگر متوجه‌ی تغییرات شوید. چرا که شما به عنوان والدین همیشه کودک خود را می‌بینید و بنابراین دیدن تفاوت می‌تواند دشوار باشد.
درمان رایج
یکی از درمان‌های رایج برای سندرم سرصافی، دراز کشیدن کودک روی شکم است. این امر باعث می‌شود که فشار از روی جمجمه برداشته شود. در واقع دراز کشیدن روی شکم از ماهیچه‌ها به روش‌های مختلفی استفاده می‌کند. همچنین قدرت گردن کودک را تقویت می‌کند تا بتواند سر خود را بچرخاند. در این وضعیت احتمالا شاهد بدخلقی کودک خود باشید، اما باید بدانید که این موقعیت قرارگیری کودک بسیار مهم است.
شرایط محیط
هالفین با والدین در مورد شرایط محیط خانه نیز صحبت می‌کند. در واقع هالفین معتقد است که این سندرم سرصافی تحت تاثیر شرایط محیط خانه نیز می‌باشد.
به عنوان مثال زمانی که شما وارد اتاق کودک خود می‌شوید مشاهده می‌کنید که کودک به سمت چپ خود بر می‌گردد که شما را ببیند. همچنین ممکن است صندلی ماشین کودک خود را در داخل ماشین به گونه‌ی قرار بدهید که کودک دائما به سمت چپ خود برگردد برای اینکه بتواند شما را ببیند. اگر توجه کنید احتمالا متوجه می‌شوید که کودک برای هر واکنش و کاری به یک سمت به عنوان مثال سمت چپ خود بر می‌گردد. اگر این رویه ادامه پیدا کند کودک به اینکه فقط به یک طرف بچرخد عادت می‌کند، که این خوب نیست. چرا که هالفین معتقد است این امر که کودک دائما به دلایل مختلف در یک سمت باشد نیز بر روی این سندرم تاثیر دارد.
تغییر وضعیت
اگر متوجه شدید که کودک شما دائما فقط از یک سمت خود نسبت به موارد مختلف واکنش نشان می‌دهد، وقت آن رسیده است که این رویه را تغییر بدهید. در واقع باید سعی کنید به گونه‌ای شرایط را فراهم کنید که کودک از سمت دیگر خود استفاده کند. این باعث می‌شود که دامنه‌ی حرکتی کودک بازگردد که اتفاق مثبتی است. این کار بسیار ساده است و نیازی به انجام ترفندهای خاصی ندارد. این اتفاق همچنین می‌تواند به والدین و نوزادان کمک کند تا کودک به نقاط عطف مهارت حرکتی خود مانند غلت زدن کمی زودتر برسد. در واقع این کار شما یه ترفندی برای تشویق کودک به حرکت کردن و رشد عضلات است.
مراجعه به پزشک
در صورت خفیف بودن این سندرم، این روش‌ها برای درمان کفایت می‌کنند. با این حال گاهی اوقات یک پزشک یک قرار ملاقات با متخصص آرتوز را توصیه می‌کند تا ببیند آیا برای کمک به شکل‌دهی جمجمه به کلاه ایمنی سفارشی نیاز است یا خیر.
ممکن است سندرم سرصافی کودک شما در بازه‌ی حدود چهار تا شش ماهگی شدیدتر شده باشد. این به معنای عدم پیشرفت در جهت اصلاح وضعیت سر کودک است. در چنین شرایطی شما باید به دنبال راهکارهای دیگری برای درمان باشید.
مایک هال (Mike Hall)، متخصص آرتوز است. وی در مورد این راهکارها اینطور می‌گوید، در این وضعیت شما می‌توانید از کلاه‌های ایمنی استفاده کنید. این کلاه به آرامی شکل جمجمه را اصلاح می‌کند و فضایی را برای رشد مناسب قسمتی که صاف است در حین رشد مغز، فراهم می‌کند. متخصص هال می‌گوید، بهترین زمان برای شروع درمان با کلاه ایمنی زمانی است که کودک شما کنترل خوبی بر سر و گردن داشته باشد، که معمولا حدود چهار ماهگی است.
کلاه ایمنی
یکی از مواردی که برای سندرم سرصافی تجویز می‌شود، استفاده از کلاه ایمنی است. احتمالا این سوال برای شما پیش می‌آید که این کلاه ایمنی چگونه تهیه می‌شود و عملکرد آن چگونه است.
متخصص از یک اسکنر دستی برای اندازه‌گیری دیجیتال و ایجاد یک مدل سه بعدی از سر استفاده می‌کند. همچنین گاهی اوقات یک مدل گچ یا فوم از سر ایجاد می‌کند که از آن یک لایه فوم و یک پوسته چند لایه یا پلاستیکی ساخته می‌شود.
کودک شما باید به مدت 23 ساعت در روز از کلاه ایمنی استفاده کند که معمولا برای شش ماه یا بیشتر است. معمولا والدین می‌پرسند: “آیا کودک من از پوشیدن کلاه ایمنی اذیت می‌شود و بدخلقی می‌کند؟” متخصص هالفین در پاسخ به این سوال می‌گوید: “بچه‌ها نسبت به استفاده از این کلاه خوب هستند. من معمولا با خود والدین مشکل بیشتری دارم.”
هر چند هفته یک‌بار، متخصص آرتوز اندازه‌گیری‌های مربوط به سر را انجام می‌دهد تا مطمئن شود که رشد در مسیر درست است و کلاه ایمنی پوست را تحریک نمی‌کند. اگر در حین استفاده از کلاه ایمنی کژگردنی در کودک وجود داشته باشد، احتمالا نیاز به فیزیولوژی برای کودک باشد.
پیگشیری
همواره در مورد هر مسئله‌ای پیشگیری بهتر از درمان بوده است. بنابراین، بهتر است قبل از هر چیزی به فکر جلوگیری از سندرم سرصافی باشید. حال این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توان از سندرم سرصافی پیشگیری کرد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم، بله. راهکارهای ساده‌ای وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید از رخ دادن این مسئله جلوگیری کنید.
مانند هر مسئله‌ی دیگری که ممکن است برای کودک اتفاق بیفتد، داشتن اطلاعات یک مسئله‌ی مهم و کلیدی است. بنابراین بهتر است در مورد مسائل مربوط به کودک تا حد امکان اطلاعات کسب کنید.
در همین مورد هالفین می‌گوید، بسیاری از والدین در زمان مراجعه می‌گویند: “کاش وقتی بچه‌ام به دنیا آمد، یکی به من در مورد سندرم سرصافی و راهکارهای جلوگیری از آن می‌گفت.”
راهکارها
اولین راهکاری که به والدین در این مورد پیشنهاد می‌شود، تغییر موقعیت کودک در شرایط مختلف است. به عنوان مثال زمانی که کودک در کالسکه یا صندلی ماشین قراردارد، هر ساعت سر او را به آرامی از یک طرف به طرف دیگر بچرخانید. همچنین سعی کنید موقعیت کودک را در گهواره یا روی سینه‌ی خود تغییر بدهید. مورد بعدی دراز کشیدن روی شکم است. 10 تا 15 دقیقه کودک روی شکم باشد و شما نظارت داشته باشید. این کار را در طی روز انجام بدهید.
هالفین گذاشتن کودک در کریر را پیشنهاد می‌کند. چرا که وی معتقد است که با گذاشتن کودک در کریر فشار از روی سر او برداشته می‌شود.
وسایل کمکی
همچنین می توانید از پزشک یا فیزیوتراپیست خود در مورد وسایل ضد صافی مخصوص سر که در طول زمان بازی استفاده می شود، مانند بالش شکل‌دهنده (breathable pillow) برای کمک به حمایت از سر، بپرسید. گزینه‌ی بعدی کلاهی با نوار فوم است. این کلاه مانع از قرار دادن سر کودک در تمام مدت به یک طرف می‌شود.
