مقدمه
تماشای حرکات یا صداهای تکراری کودک می‌تواند برای والدین نگران‌کننده باشد. اما باید بگوییم که برای بچه‌ها ایجاد حرکات و صداهای تکراری بسیار رایج است و در این شرایط نحوه برخورد شما با آن‌ها مهم است. در این مطلب برای کمک به شما والدین عزیز، آنچه شما باید در مورد اختلال تیک در کودکان بدانید، آورده شده است.
تیک
اختلال تیک چیست؟
میشل پیرس (Michelle Pearce)، روانپزشک کودک و نوجوان است که متخصص در تشخیص و درمان اختلالات تیک و نشانگان توره است. وی در این مورد توضیح می‌دهد: “تیک‌ها حرکات و صداهای تکراری و غیرارادی هستند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما به طور غیر ارادی و دائما شانه‌هایش را بالا می‌اندازد یا گلویش را صاف می‌کند، ممکن است تیک داشته باشد. این تجربه نسبتا رایجی در دوران کودکی است.”
احساس آرامش
آصف دوجا (Asif Doja)، متخصص مغز و اعصاب اطفال است که رئیس بخش عصب‌شناسی در بیمارستان کودکان است. وی در این مورد توضیح می‌دهد: “یک کودک تیک می‌زند چرا که میل به انجام یک حرکت یا تولید صدایی دارد که باعث ایجاد احساس آرامش یا کاهش تنش در او شود.”
وی در ادامه می‌گوید: “بچه‌ها در سنین بالاتر می‌توانند تنش درونی و آن حس آرامش را به زبان بیاورند، اما بچه‌ها در سنین پایین‌تر نمی‌توانند این کار را بکنند. معمولا این بچه‌های 10 سال و بالاتر هستند که می‌توانند در مورد احساس خود در هنگام تیک صحبت کنند.”
سن رایج ابتلا
تیک‌ها معمولا در حدود پنج یا شش سالگی شروع می‌شوند و در سال‌های پیش از نوجوانی به اوج خود می‌رسند، زمانی که می‌توانند بدتر شوند و اغلب پس از آن سن کاهش می‌یابند. تا سن 18 سالگی، اکثریت بچه‌ها یا بهبودی قابل توجهی پیدا می‌کنند یا تیک‌هایشان به طور کامل برطرف می‌شود.
انواع تیک
چند نوع تیک وجود دارد؟
پیرس در این مورد می‌گوید: “دو نوع تیک وجود دارد. تیک‌هایی که فرد به طور غیرارادی حرکاتی از خود نشان می‌دهد که به تیک‌های حرکتی معروف هستند. نوع دیگری وجود دارد که فرد به طور غیر ارادی صدایی تولید می‌کند که به آن‌ها تیک‌های صدایی یا آوایی می‌گویند.”
دوجا توضیح می‌دهد که برخی از تیک‌های حرکتی رایج شامل بالا انداختن شانه‌ها، بهم فشردن صورت، پلک زدن و بالا بردن ابروها هستند. بوییدن یا صاف کردن گلو رایج‌ترین موارد برای تیک‌های صدادار هستند. وی در ادامه می‌گوید: “گاهی اوقات، خانواده‌ها بچه‌های خود را به دکتر می‌برند، زیرا فکر می‌کنند کودک گلودرد یا آلرژی دارد. این در حالی است که این مشکل به تیک مربوط می‌شود.”
ممکن است فیلم‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی را دیده باشید که در آن افراد مبتلا به تیک به طور غیرقابل کنترلی الفاظ و حرف‌های نامناسبی می‌گویند. دوجا خاطرنشان می‌کند که واقعیت این است که این نوع تیک صوتی در کودکان بسیار بسیار نادر است.
تغییرات تیک در طی زمان
تیک‌ها می‌توانند بیایند و بروند و در طول زمان تغییر کنند. پیرس توضیح می‌دهد که اگر کودک شما تیکی دارد که کمتر از یک سال طول می‌کشد، این همان چیزی است که به عنوان اختلال تیک‌گذرا شناخته می‌شود. اگر کودک شما دارای تیک صوتی یا حرکتی (اما نه هر دو) است که بیش از یک سال طول می‌کشد، این همان چیزی است که به عنوان اختلال تیک پایدار شناخته می‌شود. اگر تیک حرکتی باشد، اختلال تیک حرکتی پایدار و اگر تیک صدادار باشد اختلال تیک صوتی پایدار است.
بسیاری از مردم تیک‌ها را با نشانگان توره مرتبط می‌دانند. این سندرم زمانی تشخیص داده می‌شود که فردی زیر 18 سال حداقل دو تیک حرکتی و یک تیک صوتی داشته باشد که بیش از یک سال ادامه داشته باشد. دکتر دوجا در این مورد می‌گوید: “حدود 1 درصد از مردم به نشانگان توره مبتلا هستند.”
علت
چه چیزی باعث ایجاد تیک می‌شود؟
دوجا در این مورد می‌گوید: “چگونگی یا چرایی بروز تیک‌ها مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که به اتصالات از قسمت‌های عمیق مغز به قسمت‌های جلویی مغز و این اتصالات به جلو و عقب مربوط می‌شود. فرض بر این است که نوعی اختلال در مغز اتفاق می‌افتد. همچنین وی خاطر نشان می‌کند شما نمی‌توانید ام‌آر‌آی (MRI) را برای بررسی وضعیت کودک انجام بدهید.
ریشه ژنتیکی
دوجا می‌گوید تیک‌ها می‌توانند ریشه‌ی ژنتیکی داشته باشد و اشاره می‌کند که تیک‌ها گاهی در خانواده‌ها دیده می‌شوند. با این حال این همیشه یک ارتباط مستقیم نیست. برخی از افراد ممکن است در خانواده خود فرد مبتلا به اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی داشته باشند و سپس فرد دیگری دچار تیک شود، یا به طور مشابه، فردی ممکن است اضطراب یا اختلال وسواس فکری-جبری داشته باشد و فرد دیگری دچار تیک شود، چرا که همه این موارد به نوعی به هم مرتبط هستند.
مطالعات نشان می‌دهد که فرد مبتلا به سندرم توره بین 5 تا 15 درصد احتمال دارد که فرزند، خواهر یا برادر یا والدینی مبتلا به این بیماری داشته باشد.
ارتباط با سایر اختلال‌ها
دوجا توضیح می‌دهد، شرایطی مانند ADHD، اختلال وسواس فکری، مشکلات یادگیری در این گروه از کودکان مشاهده شده است. همچنین اضطراب، مشکلات رفتاری و اختلالات خواب معمولا در ارتباط با تیک‌ها دیده می‌شوند. اگرچه در کودکان این بیماری‌ها متفاوت هستند.
پیرس اشاره می‌کند که تیک‌ها نیز به ندرت با گروهی از علائم مرتبط با چیزی به نام سندرم پانداس (PANDAS) همراه است. وی در ادامه می‌گوید: “در مورد این بیماری، تیک‌ها پس از ابتلای کودک به عفونت استرپتوکوک ظاهر می‌شوند و به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و بسیار شدید هستند.”
اگر در مورد این نوع سندرم در کودکان اطلاعات کافی ندارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی اختلال پانداس در کودکان را از سایت بهترین مادر مطالعه کنید.
ارتباط بین استرس و تیک
دوجا می‌گوید استرس و اضطراب می‌تواند تیک‌ها را در فردی که از قبل اختلال تیک داشته است، تشدید کند، اما باعث ایجاد آن‌ها نشود. این ممکن است دلیل افزایش کودکان و نوجوانانی باشد که متوجه شده‌اند تیک‌های آن‌ها در طول دوره بیماری همه‌گیری مانند کووید ۱۹ عود کرده یا افزایش یافته است.
تصور می‌شود که این خود ویروس نیست که باعث این امر می‌شود، بلکه استرس ناشی از قرنطینه و سایر محدودیت‌ها است که باعث ایجاد این شرایط می‌شود. دوجا خاطرنشان می‌کند که مطالعاتی از بریتانیا، ایتالیا و سوئد وجود دارد که افزایش تیک‌ها را در طول همه‌گیری بررسی کرده‌اند که می‌گویند این بیماری همه‌گیر احتمالا تیک‌ها را در کسانی که از قبل به آن مبتلا بودند، تشدید کرده است.
نگرانی
چه زمانی والدین باید نگران تیک‌های کودک باشند؟
اگر فکر می‌کنید فرزندتان تیک دارد، پیرس می‌گوید این چیزی نیست که نگران آن شوید. با این حال ایده خوبی است که پزشک وضعیت کودک را بررسی کند تا مطمئن شود که این تیک است و هرگونه مشکل بالقوه دیگری را رد کند و مراقب وضعیت کودک در ادامه باشد.
چرا که اگر تیک بیش از یک سال طول بکشد، حتی اگر کودک شما را آزار ندهد، باید توسط یک متخصص مغز و اعصاب یا یک متخصص اطفال سندرم توره، مورد ارزیابی قرار گیرد تا ببیند آیا این بیماری هم وجود دارد یا خیر. همچنین در شرایطی مانند اختلال کم توجهی – بیش‌فعالی و اختلال وسواس فکری-جبری یا اضطراب کودک نیاز به درمان یا حمایت دارد.
وی در ادامه توضیح می‌دهد: “دلیل اینکه ارزیابی بسیار مهم است این است که بیشتر اوقات، این تیک‌ها نیستند که مشکل دارند، بلکه این شرایط همزمان با سایر مشکلات است.”
مراجعه به متخصص
پیرس می‌گوید اگر تیک کودک شما را آزار می‌دهد یا باعث اختلال می‌شود، باید کودک خود به نزد یک متخصص ببرید، حتی اگر تیک کمتر از یک سال ادامه داشته باشد. متخصص به کودک کمک می‌کند تا حمایت لازم را دریافت کند.
به عنوان مثال، تیک می‌تواند باعث درد فیزیکی شود (شاید پیچش گردن کودک عضلات او را تحت فشار قرار داده باشد). همچنین به روش‌های دیگری مانند ایجاد اختلال در تمرکز یا پلک زدن، بر توانایی خواندن کودک تأثیر بگذارد.
درمان
تیک‌ها چگونه درمان می‌شوند؟
در این مورد دوجا می‌گوید: ” اولین قدم آموزش به والدین در مورد اینکه چه چیزی تیک‌ها را بدتر می‌کند (مانند استرس و اضطراب) و بهتر می‌کند، است. همچنین به والدین آموزش داده می‌شود که تیک‌ها می‌توانند بیایند و گاهی اوقات بدون دلیل روشنی بروند و با گذشت زمان بهبود می‌یابند.”
یکی از استراتژی‌هایی که پیرس در این مرحله از آن استفاده می‌کند، این است که به والدین نشان دهد که چگونه تیک‌ها را از بین ببرند، همانطور که او آن را توصیف می‌کند.
عدم بیان مکرر
والدین ممکن است احساس کنند مجبور به ذکر مکرر تیک‌های کودک خود هستند، اما توصیه می‌شود از اظهار نظر بیش از حد در مورد آن‌ها خودداری کنند. به گفته پیرس، تیک‌ها به این صورت هستند که فقط فکر کردن به تیک یا شنیدن در مورد تیک‌ها می‌تواند تیک‌های کودک را تشدید کند. در این وضعیت برخی از والدین این جملات را تکرار می‌کنند: “چرا این کار را می‌کنی؟ آیا می‌توانی این حرکت خود را متوقف کنی؟” این پدر و مادرها نباید این صحبت‌ها را نسبت به کودک خود بیان کنند.
همچنین ممکن است به کودک بگویند: “این رفتار تو سر وصدا ایجاد می‌کند یا این حرکت تو آزاردهنده است.” توجه کنید که این موارد باعث می‌شود که کودک بیشتر تیک بزند.
تمرکز بر روی سایر توانایی‌ها
پیرس به والدین توصیه می‌کند که روی چیزهای دیگری مانند مهارت‌ها و ویژگی‌های مثبت کودک تمرکز کنند. وی در ادامه اینطور می‌گوید: “من همیشه سعی می‌کنم به والدین بگویم که هیچ مشکلی برای فرزند شما وجود ندارد. او فقط یک اختلال عصبی دارد، وضعیتی که باعث این حرکات و صداهای غیر ارادی می‌شود. اما او هنوز هم بچه‌ی شما است و کودک شما پر از استعدادها و توانایی‌های بسیاری است. در واقع همین توانایی‌ها و استعدادها چیزهایی هستند که باید روی آن‌ها تمرکز کنید. چرا که اگر آن را به عنوان یک بیماری تیک در کودک بزرگ‌نمایی کنید و دائما روی آن تمرکز کنید، ممکن است این وضعیت بر عزت نفس کودک تاثیر بگذارد.”
این مسئله به ویژه در شرایطی مهم و کمک‌کننده است که کودک می‌خواهد در مورد تیک خود با همسالان خود صحبت کند. کودک با اعتماد به نفس در زمان تیک‌های خود می‌تواند بگوید: “او بدن من نمی‌تواند این وضعیت را الان کنترل کند. اما به طور کلی هیچ مشکلی در من وجود ندارد.”
از آنجایی که استرس تیک‌ها را تشدید کند، پیرس همچنین پیشنهاد می‌کند به کودکان راهکارهایی برای مقابله با استرس آموزش دهید.
مداخله رفتاری
اگر روش‌های نام برده شده اثر بخش نبودند، چه باید کرد؟ در صورتی که روش‌ها و تکنیک‌های گفته شده تاثیرگذار نباشند، سطح بعدی درمان مداخلات رفتاری جامع تیک (CBIT) است. پیرس در این مورد توضیح می‌دهد: “CBIT رفتار درمانی است که در آن کودکان یاد می‌گیرند چگونه تیک‌های خود را با استراتژی‌های مدیریت استرس بیشتر کنترل کنند. همچنین تکنیک رفتار رقابتی (competing behaviour) نیز برای این مسئله وجود دارد.” به گفته او، این تکنیک با کمک یک درمانگر که به طور خاص در CBIT آموزش دیده است، انجام می‌شود.
این روش شامل آموزشی می‌شود که کودک از زمانی که میل به تیک در او ایجاد می‌شود، آگاه‌تر شود و با استفاده از تمرینات ریلکسیشن و ایجاد تغییراتی در فعالیت‌های روزانه برای کاهش تیک‌ها اقدام کند. همچنین یافتن یک حرکت یا تکنیک تنفس متفاوت که جایگزین رفتار قدیمی شود.
دوجا خاطرنشان می‌کند که CBIT فقط برای کودکان بالای 9 سال که انگیزه استفاده از آن برای کاهش تیک‌های خود را دارند، قابل استفاده است.
دارو
چه داروهایی برای تیک‌ها وجود دارد؟ چه زمانی باید به استفاده از دارو روی آورد؟
اگر هیچ یک از این تکنیک‌ها جواب نداد و اگر تیک‌ها برای کودک مشکل‌ساز هستند، صحبت با یک پزشک با تجربه در استفاده از داروها برای مدیریت تیک گام بعدی است. پیرس می‌گوید، با این حالCBIT برای اکثر کودکان تاثیرگذار است.
انواع
دوجا در مورد دارو می‌گوید: “اکثر بیمارانی که او می‌بیند برای تیک خود دارو مصرف نمی‌کنند. با این حال دو گروه دارو برای درمان تیک‌ها استفاده می‌شوند و هر دو دارای عوارض جانبی هستند.”
آگونیست‌های آلفا
خط اول درمان، آگونیست‌های آلفا (alpha agonists) هستند که داروهایی برای درمان فشار خون و همچنین کمک به تیک هستند. عوارض جانبی اصلی این دارو تسکین و سبکی سر است.
آنتی‌سایکوتیک آتیپیک
دسته‌ی دیگری خانواده آنتی‌سایکوتیک آتیپیک است که برای درمان روان‌پریشی یا اسکیزوفرنی استفاده می‌شود. وی خاطرنشان می‌کند: “این داروها عوارض جانبی بسیار بیشتری دارند، از جمله افزایش وزن، مشکلات مربوط به شمارش چربی‌های کلسترول (cholesterol lipid counts)، مشکلات هورمونی در مغز به نام پرولاکتین و گاهی اوقات، ظهور سایر حرکات غیر طبیعی که می‌توانند دائمی باشند.
ارزیابی اثربخشی دارو
جدا از عوارض جانبی، دوجا اضافه می‌کند که چون تیک‌ها می‌آیند و می‌روند و در طول زمان وضعیت آن‌ها تغییر می‌کند، تشخیص اینکه آیا دارو مؤثر است یا نه، اغلب دشوار است.
وی در ادامه می‌افزاید: “هیچ دارویی یا رفتار درمانی وجود ندارد که تیک‌ها را به طور کامل از بین ببرد. در واقع می‌توانید فرکانس یا شدت آن را کاهش دهید، اما همچنان تیک‌ها را خواهید داشت. تنها چیزی که تیک‌ها را به طور کامل از بین می‌برد زمان است.”
