مقدمه
زمانی که مادر و یا پدر می‌شوید، دائما مراقب این هستید که کودک شما دچار رنجش و یا ناراحتی نشود. همه‌ی والدین می‌خواهند که فرزندان آن‌ها روزهای خوبی داشته باشند فارغ از نگرانی‌هایی که ممکن است باعث ایجاد ناراحتی در آن‌ها شود. با این حال در زندگی بچه‌های کوچک نیز استرس وجود دارد. این مسئله لزوما چیزی بدی نخواهد بود اگر ما آن‌ها را فرصتی برای کمک به کودکان خود بدانیم که می‌توانند در آینده مشکلات اجتناب‌ناپذیر زندگی را مدیریت کنند. حال این سوال پیش می‌آید که چگونه می‌توان در شرایط استرس‌زا و بحرانی به کودک خود کمک کرد؟ آیا کارهای خاصی باید در این شرایط انجام داد؟ به منظور پاسخ به این سوالات و کمک به والدین عزیز در این مطلب به توضیح در مورد راهکارهای کنترل استرس در کودکان پرداخته‌ایم.
منبع استرس در کودکان
چه چیزی کودکان را دچار استرس می‌کند؟ چه مسائلی می‌توانند یک کودک را تحت فشار قرار دهد؟
در ابتدا برای پاسخ به این سوال به زندگی خود و دلایل اضطراب خود رجوع کنید. همانطور که می‌بینید شما به دلایل مختلفی مانند تغییر شغل، ازدواج، تغییر مکان و یا هر تغییر دیگری، استرس و نگرانی را تجربه کرده‌اید. بنابراین هر تغییری ممکن است باعث ایجاد استرس در کودک شما شود.
موارد بسیاری وجود دارد که شاید از نظر شما باعث ایجاد استرس در کودکان نمی‌شوند. این در حالی است که هر تغییر به نسبت به بزرگی در زندگی کودک شما می‌تواند باعث ایجاد استرس در او شود. به عنوان مثال زمانی که شما باردار هستید و منتظر ورود فرزند دیگر خود هستید، کودک شما به دلیل آمدن یک خواهر یا برادر کوچک دچار استرس می‌شود. همچنین زمانی که محل خواب کودک خود را به یک تخت بزرگ‌تر دیگر منتقل می‌کنید او ممکن است دچار استرس شود. بنابراین کودک شما به دلایل مختلفی می‌تواند دچار استرس و نگرانی شود.
جان مارگلز (Jane Margles) روانشناس، در این مورد می‌گوید: “همانطور که برای ما و دیگران تغییر همراه با استرس است، تغییر برای نوزادان و کودکان نوپا نیز استرس‌زا است. این در حالی است که کودکان همیشه زبانی برای درک آنچه در حال رخ دادن است، ندارند.”
زندگی یک کودک خردسال پز ار تغییرات است. تغییرات بزرگ مانند حضور یک خواهر یا برادر کوچک و پر سر و صدا و تغییرات کوچک در زمان شروع غذای جامد در مورد نوع غذاهایی است که می‌خورد. برنامه‌های جدید، جدایی از والدین، قرار ملاقات با پزشک، تعویض پرستار، سفر به خانه مادر بزرگ و … همگی می‌توانند استرس ایجاد کنند.
تغییرات و اطلاعات بیش از حد برای کودکان
همه‌ی پدر و مادرها قصد دارند شرایطی فراهم کنند که زندگی برای فرزند آن‌ها سرگرم‌کننده و جالب باشد. این در حالی است که والدین باید بدانند که قرار دادن کودک در محیطی که اطلاعات زیادی را در مدت زمان کوتاهی در اختیار کودک قرار می‌دهد، می‌تواند شرایط را برای کودک سخت کند. در واقع والدین باید بدانند که هیجان و کارهای بیش از حد می‌تواند باعث ایجاد استرس در کودکان شود.
لوری مک نلز (Laurie McNelles) مدیر موسسه Mothercraft در زمینه رشد اولیه است. وی در این مورد می‌گوید: “کودکان خردسال از طریق حواس خود درباره جهان یاد می‌گیرند. بنابراین زمانی که اطلاعات زیادی برای پردازش وجود دارد، می‌توانند بار حسی و فشار ناشی از آن را تجربه کنند. در این شرایط برخی از نوزادان با به خواب رفتن با این اطلاعات بسیار بالا مقابله می‌کنند. برخی دیگر از نوزادان ممکن است تحت این فشار اذیت شوند.”
علائم و نشانه‌ها
نشانه‌های استرس در کودکان به چه صورت است؟ کودکان چگونه استرس خود را نشان می‌دهند؟
اغلب مشخص است که یک کودک خردسال استرس دارد. به عنوان مثال، یک نوزاد وقتی متوجه می‌شود که مادر اتاق را ترک کرده است، صورتش در هم فرو می‌رود. در مورد دیگر می‌توانید استرس را در کودک نوپایی که در یک محیط جدید مراقبتی قرار گرفته است، مشاهده کنید. کودک نوپا در این شرایط گیج و محتاط رفتار می‌کند.
یکی از مادران در این مورد می‌گوید: “من یک کودک نوپا دارم و به تازگی صاحب یک فرزند دیگر شده‌ایم. از زمانی که فرزند کوچک ما به جمع ما اضافه شده است، پسر بزرگ‌ترم تمایل دارد دائما من به من بچسبد. حتی از من می‌خواهد که خواهرش را بغل نکنم. با این حال بعد از گذشت مدت زمانی بهتر رفتار می‌کند چرا که او می‌داند خواهرش برای همیشه در خانواده‌ی ما حضور دارد.”
استرس بیش از حد
کودکی که استرس دارد ممکن است بیشتر از حد معمول به مادر خود بچسبد و یا ناله کند. او ممکن است زمان بیشتری بخواب یا چرت بزند و یا انگشت شصت خود را بمکد. مارگلز در این مورد می‌گوید: “به دنبال تغییر باشید. ممکن است متوجه تحریک‌پذیری یا گریه بیشتر شوید. برخی از کودکان ممکن است بسیار ساکت‌تر و برخی دیگر پرخاشگرتر باشند.”
تغییرات در بدن
پاسخ‌های ما به استرس به ریشه‌های انسانی ما بر می‌گردد. آن موری (Anne Murray)، مربی می‌گوید: “کودکان و نوجوانان هم استرس دارند. هزاران سال پیش وقتی یک انسان با تهدیدی واجه می‌شد، واکنش این بود که آیا در این شرایط باید بجنگد یا فرار کند. این مسئله هنوز بخشی از فیزیولوژی ما است. در بزرگسالان و در کودکان، استرس هورمون‌های آدرنالین و کورتیزول را در بدن پر می‌کند و این هورمون‌ها اثرات فیزیکی دارند. به عنوان مثال عضلات و فک ممکن است منقبض شوند.
کودک شما ممکن است حالت تهوع، سردرد، بی‌قراری، ضربان قلب سریع حتی بثورات پوستی داشته باشد. از آنجایی که فرزندتان نمی‌تواند به شما بگوید که استرس دارد یا گوشش درد می‌کند، باید مطمئن باشید که هیچ بیماری پزشکی باعث این علائم نشده است. به عنوان مثال ممکن است بثورات پوستی کودک شما ناشی از یک مشکل دیگر باشد. برای تشخیص درست در این مورد پیشنهاد می‌شود مقاله انواع راش پوستی در کودکان را از سایت بهترین مادر مطالعه کنید.
تسکین‌دهنده
چه چیزی برای استرس کودکان تسکین‌دهنده و یا آرام‌بخش است؟
ما نمی‌توانیم استرس را از زندگی فرزندان خود حذف کنیم. بنابراین باید به دنبال راهکارهایی برای مدیریت آن باشیم. ما می‌خواهیم به بچه‌های خود یاد بدهیم در شرایطی که همه چیز خوب نیست، بتوانند حال خود را خوب نگه دارند. به منظور کمک به کودک خود، موری پیشنهاد می‌کند که اولین قدم این است که بدانید کودک استرس دارد یا خیر.
قدم بعدی این است که به فرزند خود کمک کنید تا بتواند تغییری که ایجاد شده است را مدیریت کند و به راحتی از آن عبور کند. کودک شما نمی‌داند چگونه به تنهایی با استرس کنار بیاید. بنابراین شما باید به او کمک کنید. به همین منظور در ادامه کارشناسان در این مورد پیشنهاداتی ارائه کرده‌اند. راهکارها به دو گروه برای نوزادان و کودکان نوپا تقسیم شده است. چرا که باید با توجه به موقعیت و توانایی درکی که کودک در مورد مسائل دارد، به او کمک کنید تا بتواند استرس خود را کنترل کند.
راهکارهای تسکین برای نوزادان
در ابتدای امر سعی کنید محیطی آرام را فراهم کنید و برنامه روزانه فرزند خود را حفظ کنید. مک‌نلز در این مورد می‌گوید: “نوزادان و کودکان نوپا زمانی بهترین عملکرد را دارند که محیطی قابل پیش‌بینی داشته باشند. هر چیزی که با آن تداخل داشته باشد، مقدار مشخصی استرس ایجاد می‌کند. بنابراین محیطی که برای فرزند خود فراهم می‌کنید باید همراه با آرامش و قابل پیش‌بینی باشد.”
مسئله‌ی مهم بعدی در مورد نحوه‌ی کسب آرامش برای هر کودک است. همانطور که همه‌ی ما در زمان داشتن استرس با روش‌های متفاوتی می‌توانیم آرام شویم، کودکان نیز در این امر متفاوت هستند. هر نوزادی وقتی استرس دارد نمی‌خواهد که در آغوش گرفته شود. موری در این مورد می‌گوید: “گاهی اوقات یک مادر باید کودک خود را آغوش بگیرد تا او آرام بگیرد. این در حالی است که برخی دیگر از کودکان نمی‌خواهند در این موقعیت لمس شوند. آن‌ها می‌خواهند تنها بمانند چون با این تنهایی آرامش بیشتری کسب می‌کنند. بنابراین باید در این مورد آگاه باشید و به دقت عمل کنید. به عنوان مثال زمانی که کودک شما شرایطی خوبی ندارد و شما او را بغل می‌کنید، اگر جیغ کشید و یا مقاومت کرد بهتر است از انجام این کار صرف نظر کنید. بگذارید کودک شما تنها یا با عروسک خود آرامش لازم را کسب کند.”
مورد بعدی که می‌توانید به کودک خود کمک کنید، تغییر مسیر توجه او است. مک‌نلز در این مورد پیشنهاد می‌کند: “کودک خود را کنار پنجره ببرید یا در آینه نگاه کنید. با او صحبت کنید تا ذهن او از ناراحتی و استرسی که دارد دور شود. در این موقعیت شما همچنین می‌توانید کودک را به حمام ببرید و با او آب بازی کنید. آب‌بازی با فعالیت بدنی کمتر برای کودک شما همراه با آرامش است.”
راهکارهای تسکین برای کودکان نوپا
ارائه اطلاعات به کودک
برای تسکین کودک نوپای خود کمی اطلاعات در مورد مسئله‌ای که اتفاق افتاده است، در اختیار او بگذارید. آماده کردن بچه‌ها برای تجربیات جدید به آن‌ها کمک می‌کند تا در زمان مواجه با آن‌ها بهتر عمل کنند.
یکی از مادران در این مورد می‌گوید: “با نزدیک‌تر شدن به زایمان سعی می‌کردم کارهایی انجام بدهم که کودک نوپای ما خود را برای ورود عضو جدید خانواده آماده کند. گاهی اوقات او را با خود به بیمارستان می‌بردیم. همچنین برای عروسک او کالسکه، شیشه شیر، پوشک و … خریداری کردیم تا او یاد بگیرد که با یک نوزاد چگونه باید برخورد کند.”
مطالعه
یکی از مادران در مورد تجربه خود در این زمینه اینطور می‌گوید: “زمانی که پسرم تازه سه سال داشت من سومین زایمان خود انجام دادم. برای آمادگی پسرم من یک کتاب عکس کوچک درست کردم تا به او یاد بدهم که هنگام آمدن نوزاد چه انتظاراتی باید داشته باشد. من تصمیم داشتم از این طریق به او کمک کنم که بتواند خود را با شرایط وقف بدهد. کتابی که تهیه کرده بودم، شامل عکس‌هایی از نوزاد در حال بازی، گریه، لبخند و … بود. پسرم آن کتاب را دوست داشت.”
بغل و نوازش
کودک نوپای خود را بغل و نوازش کنید. لمس برای بسیاری از بچه‌ها بسیار آرام‌بخش است. روی یک صندلی راحت بنشینید و با هم به کتاب نگاه کنید یا به موسیقی گوش دهید.
فعالیت
موری در این مورد می‌گوید: “فعالیت بدنی به بدن کمک می‌کند تا هورمون‌های استرس را بسوزاند. اگر کودک نوپایی دارید که به شما ضربه می‌زند، هل می‌دهد و یا وسایل را پرتاب می‌کند، سعی کنید به پیاده‌روی با او بروید. همچنین می‌توانید یک توپ برای دنبال کردن آن در زمان پیاده‌روی فراهم کنید. علاوه بر این موارد می‌توانید وسایل خمیر بازی را برای او فراهم کنید و یا بلوک‌هایی برای ساخت و خراب کردن آماده کنید. مورد آخر استفاده از یک ورق کاغذ بزرگ و چند نشانگر برای خطی خطی کردن، است.”
کمک برای تسکین
به کودک خود کمک کنید تا آرام شود. وقتی بدن ما آرام است، ذهن ما نیز آرام می‌شود. کودک شما ممکن است بعد از یک ماساژ کوچک احساس خوبی پیدا کند. می‌توانید آموزش بدهید که بتواند نفس عمیق بکشد. به او یاد بدهید که نفس بکشد و سپس نفس خود را با صدا رها کند. درست مانند زمانی که در حال فوت کردن شمع‌ها هستید.
تشویق کودک برای کمک به خود
همه‌ی ما در شرایط بحرانی راهکارهایی برای ایجاد آرامش برای خود داریم. به عنوان مثال موسیقی مورد علاقه‌ی خود را گوش می‌دهیم یا با یکی از دوستان خود قهوه می‌خوریم. این کارها را انجام می‌دهیم به این دلیل که می‌دانیم این اقدامات ساده به ما کمک می‌کنند احساس بهتری داشته باشیم. می‌توانید شروع به آموزش به کودک خود کنید که خرگوش یا پتوی مورد علاقه او می‌تواند آرامش خوبی به همراه داشته باشد. مک‌نلز در این مورد می‌گوید: “برای شروع این کار می‌توانید زمانی که کودک در آغوش شما است، خرس مورد علاقه‌ی او را نیز در کنار او قرار بدهید. به تدریج کودک شما بین در آغوش گرفتن خرس خود و احساس بهتر ارتباط برقرار می‌کند.”
گوش دادن به حرف‌های کودک
به حرف‌های فرزند خود گوش بدهید. موری در این مورد می‌گوید: “حتی کودکی که در سنین پایین است تلاش می‌کند تا از طریق رفتار خود بگوید که چه مشکلی دارد. بنابراین به کودک خود گوش بدهید، چرا که کودک ممکن است بتواند به شما بگوید چه چیزی او را آزار می‌دهد.”
یکی از مادران در مورد تجربه‌ی خود در این مورد می‌گوید: “من به طور ناگهانی مجبور به انجام سزارین اورژانسی شدم. حتی برای یک توضیح کوچک به کودک نوپای خود نیز وقت نداشتم. جدایی از فرزندم ناگهانی و طولانی بود. با این حال با آن خوب کنار آمد. وقتی همراه با نوزاد از بیمارستان مرخص شدم و به خانه رسیدیم، پسر بزرگ‌ترم می‌خواست خواهر کوچکش را در آغوش بگیرد.”
وی در ادامه می‌گوید: “او شروع به گریه کرد و ما نمی‌دانستیم به چه علت او در حال گریه است. مدام به بچه اشاره می‌کرد و بیشتر گریه می‌کرد. من بعد از دیدن این صحنه، دختر کوچکم را در بغل او گذاشتم. او خواهر کوچک خود را نوازش کرد و گونه‌اش را بوسید و خیلی خوشحال شد. پسرم بدون هیچ حرفی به ما گفته بود که چقدر می‌خواهد که از نوزاد جدید استقبال کند. او خواهر کوچک خود را دوست داشت. من معتقدم حال خوب پسرم به این دلیل است که ما به آنچه او سعی کرد آن روز به ما بگوید گوش دادیم.”
