مقدمه
قبل از شیوع COVID-19 در دنیا من به اتیوپی سفر کردم تا گزارشی تهیه کنم حاکی از اینکه علت اصلی مرگ نوزادان در سراسر جهان چیست؟ چیزی که من از بررسی‌های خود متوجه شدم این است که نارس بودن، علت اصلی مرگ نوزادان در سراسر جهان است. ما در این مقاله به توضیح درباره‌ی علت اصلی مرگ نوزادان در جهان و زایمان زودرس در اتیوپی می‌پردازیم.
زایمان زودرس یک مادر در اتیوپی
هشت سال پیش، رارش داگناو (Rarash Dagnaw) وقتی هشت ماهه فرزند دوم خود را باردار بود، زایمان کرد. او در خانه‌ی کوچکش در منطقه‌ی آمهارا در اتیوپی شمالی (اتیوپی کشوری خشک در آفریقا) به تنهایی زایمان کرد. با اینکه شوهر داگناو آنجا بود اما به دلیل مست بودن و عدم هوشیاری قادر به کمک به همسرش برای زایمان نبود. داگناو به دلیل ضرب و شتم همسرش مجبور شد در هشت ماهگی زایمان کند. او فقط 20 سال سن داشت. در حالی که از درد زایمان جیغ می‌کشید به سختی بیدار می‌شد. یازده روز بعد نوزاد داگناو درگذشت.
مادر و نوزاد هیچ کدام توسط پزشک بهداشت معاینه نشده بودند. دلیل مرگ نوزاد داگناو نارس بودن نوزاد بوده است. در واقع همان دلیل مرگ نوزادان که در ابتدا گزارش کردم. داگناو هیچ مراقبت پزشکی‌ای نداشت. او همچنین آزمایش خون، سونوگرافی و… هیچ یک از معاینات پزشکی را انجام نداده بود. داگناو حتی یک بار هم ویزیت نشده بود. او هیچ وقت به مراقبت از خود فکر نکرده بود. داگناو اغلب گرسنه بود چون در خانه‌ی آن‌ها غذا کم بود. همچنین در جامعه‌ی آن‌ها اول از همه مرد باید غذا می‌خورد. و هیچ کس هم به این قانون که اول مرد باید غذا بخورد، ایراد نمی‌گرفت.
گزارش سازمان بهداشت جهانی
در سال 2012 (1391 شمسی)، همان سالی که داگناو نوزاد خود را از دست داد، سازمان بهداشت جهانی گزارشی را اعلام کرد. سازمان بهداشت جهانی تولد زودرس را به عنوان یک اولویت فوری برای سلامت در جهان اعلام کرد. چرا که عوارض ناشی از نارس بودن، علت اصلی مرگ در کودکان زیر پنج سال است. تولد نارس نوزادین در سطح جهان یک مسئله‌ی نگران کننده است. این در حالی است که 80 درصد زایمان‌های نارس در سراسر جهان در جنوب صحرای آفریقا و آسیا اتفاق می‌افتد. از برخی جهات این یک خبر خوب است. در واقع با کاهش میزان مرگ و میر ناشی از مالاریا، اسهال و سرخک، زایمان زودرس بدون هیچ اقداماتی به بالای این لیست رسیده است.
کارشناسان می‌گویند بسیاری از این نوزادان را می‌توان با اقدامات ساده‌ای مانند کمک به شیر دهی، تماس پوست با پوست و آنتی بیوتیک برای عفونت، نجات داد. البته در شرایطی مثل داگناو که به این امکانات دسترسی نداشتند، تمهیدات گفته شده، امکان پذیر نیست.
اقدامات سازمان‌های مختلف
خوشبختانه تلاش شده است تا این اقدامات و بسیاری از اقدامات دیگر در کشورهای در حال توسعه به منظور کاهش میزان زایمان زودرس انجام شود. یکی از برنامه‌های مطرح و موفق در این زمینه، بنام Born on Time است. این مشارکت بین دولت کانادا، جانسون و جانسون و سه سازمان غیر دولتی (NGO) است. من با برنامه‌ی بین الملل Save the Children and World Vision در ماه فوریه به اتیوپی سفر کردم. طی چهار روز، من از خانه‌ها، مراکز بهداشتی و مدارس در منطقه آمهارا بازدید کردم. هدف از این بازدید این بود تا در مورد تلاش‌های انجام شده برای کاهش میزان زایمان زودرس اطلاعاتی کسب کنم. همچنین در رابطه با کارهایی که برای زنده ماندن نوزادان زودرس انجام شده بود، نیز اطلاعاتی کسب کنم. موارد گفته شده چیزهایی بودند که من فراگرفتم.
عدم دسترسی برخی بانوان به مراقبت‌های دوران بارداری
کمتر از دو سوم زنان باردار در اتیوپی حداقل یک بار ویزیت برای مراقبت‌های دوران بارداری دارند. همچنین فقط 32 درصد از آن‌ها چهار یا بیشتر ویزیت شده توسط دولت با یک متخصص بهداشت و درمان بوده‌اند. مادران بارداری که در دوران بارداری از خود مراقبت نمی‌کنند، در هنگام زایمان نیز بدون هیچ تمهیداتی نوزاد خود را به دنیا می‌آوردند. زنانی که با آن‌ها صحبت کردم بیان کردند که در خانه خودشان زایمان می‌کردند. البته همیشه اینطور نبوده است. همچنین گاهی از “مامای تولد سنتی (traditional birth attendant).” برای زایمان کمک می‌گرفتند. در واقع مامای سنتی کسی است که به طور سنتی با تجربه‌ای که دارد زایمان را انجام می‌دهد.
همچنین چندین زن بیان کردند که پس از زایمان خونریزی شدید داشتند. برای درمان از آب مقدس و داروهای گیاهی استفاده کردند. علت خونریزی مشخص نبوده است. شاید خونریزی طبیعی بوده یا شاید هم خونریزی بعد از زایمان بوده است. در هر صورت زنان بیان کردند که در این شرایط احساس ترس بسیاری داشتند.
اقدامات دولت اتیوپی
در سال‌های اخیر، دولت اتیوپی تلاش کرده است تا سیستم بهداشت را تقویت کند. اما در مناطق روستایی این کشور، سنت (عقاید) و عدم آموزش مانع استفاده‌ی بسیاری از زنان از امکانات می‌شود. برای بهبود مراقبت‌های دوران بارداری و تشویق زنان برای زایمان نوزادان خود در مراکز بهداشتی، سازمان‌های مختلف اقداماتی انجام دادند. در این جهت دولت اتیوپی و همچنین سازمان‌های غیردولتی سعی در یافتن و برقراری ارتباط با آن‌ها در اوایل بارداری دارند. این کار تا حد زیادی از طریق شبکه‌ای از زنان به نام ارتش توسعه زنان (Women’s Development Army) انجام می‌شود. این داوطلبان در سطح محلی کار می‌کنند، خانه به خانه می‌روند، بهداشت و تغذیه را آموزش می‌دهند. همچنین زنان را به مراقبت در دوران بارداری و بعد از آن ترغیب می‌کنند (در حالی که ارتقا رفتارها و شیوه‌های مراقبت‌های بهداشتی به ارتش توسعه زنان اعتبار داده شده است. اما همچنین به عنوان یک نیروی کار عظیم زن، بدون مزد مورد انتقاد قرار گرفته است).
پست‌های بهداشتی در هر جامعه مستقر هستند و به عنوان اولین نقطه‌ی دسترسی جمعیت به سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمل می‌کنند. آن‌ها به مراکز بهداشتی و سپس در سه سطح بیمارستان قرار می‌گیرند.
برنامه‌ی Born on Time در این ساختارها فعالیت می‌کند تا به زنان و مردان از عوامل خطر زایمان زودرس مانند داشتن بچه‌های شبیه به هم، بارداری نوجوانان، تغذیه نامناسب و عفونت اطلاع رسانی کند. همچنین زنان را به زایمان در یک مرکز بهداشتی یا بیمارستان تشویق می‌کنند. به آن‌ها همچنین امکان کنترل بارداری اغلب به صورت تزریق دپو پروورا (Depo-Provera) داده می‌شود.
تاثیر نابرابری جنسیتی
عوامل زایمان زودرس ساده نیست. عوامل خطر شامل مواردی است که به عنوان عوامل LINC شناخته می‌شوند. از جمله‌ی این موارد سبک زندگی، عفونت، تغذیه و پیشگیری از بارداری است. در رابطه با سبک زندگی می‌توان به بزرگ‌ترین خطرات برای زنان با زایمان زودرس در اتیوپی اشاره کرد. از جمله‌ی این خطرات می‌توان خشونت همسر، ازدواج زودهنگام و اجباری و همچنین کار زیاد را نام برد.
برای بهبود شرایط زندگی زنان، برنامه Born on Time مردان جامعه را نیز به خود جذب می‌کند. آن‌ها هر دو ماه دور هم جمع می‌شوند تا به آن‌ها در مورد دلایل تولد زودرس اطلاع رسانی کنند. همچنین به آن‌ها آموزش داده می‌شود چگونه در طی بارداری از طریق کمک در کارهایی مثل حمل آب و تهیه‌ی نان به همسر خود کمک کنند. به آن‌ها یاد می‌دهند که در طی روز حواسشان باشد تا همسرشان به اندازه‌ی کافی غذا بخورد. به خانم‌ها توصیه می‌شود که حداقل یک وعده بیشتر از حد معمول در دوران بارداری غذا بخورند. در بعضی موارد این تعداد فقط به دو عدد می‌رسد. همچنین توصیه می‌کنند سبزیجاتی مانند کلم و هویج را به رژیم غذایی خود اضافه کنند.
با همه‌ی این حرف‌ها این ابتکار بسیار موفقیت آمیز بوده است. من مردانی را دیدم که نوزادان خود را در آغوش گرفته بودند. با کوکان خود بازی می‌کردند. همه‌ی این مواردی که الان انجام می‌دهند، در گذشته برای آن‌ها انگ محسوب می‌شد. وقتی از یکی از کارمندان محلی World Vision پرسیدم که چرا فکر می‌کند برگزاری این جلسات (دورهمی‌ها) در تغییر هنجارهای دیرینه جنسیتی موثر است؟ او پاسخ داد: “هیچ کس نمی‌خواهد نوزادش بمیرد.” باید گفت که جواب این کارمند بسیار مهم بود.
ازدواج زود هنگام و اجباری دختران
زمینه‌ی دیگری که این برنامه هدف قرار داده است، ازدواج زودهنگام و اجباری است. آن‌ها این کار را با اجرای برنامه‌هایی در مدارس انجام می‌دهند. آن‌ها با گفت و گوی آزاد درباره‌ی قائدگی آن را عادی کردهاند. همچنین در مورد تولید مثل نیز آموزش می‌دهند. علاوه بر این‌ها به دانش‌آموزان دختر یاد می‌دهند که قدرت بیان داشته باشند و بتوانند از خود در مقابل مسائل مختلف دفاع کنند. این آموزش‌ها به حفظ دختران در مدرسه کمک می‌کند. همچنین موانع بین دو جنس را که می‌تواند منجر به تسلط و خشونت مردان شود را از بین می‌برد. در این برنامه‌ها من با دو دختر جوان صحبت کردم. آن‌ها بیان کردند، ازدواج‌هایی که برای آن دو ترتیب داده شده بود توسط معلم‌هایشان متوقف شده بود.
بالا بردن کیفیت تجهیزات بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها
در راستای تحقیق درباره‌ی زایمان زودرس در اتیوپی به بررسی مراکز درمانی نیز پرداختم. که وضعیت امکانات و تجهزات بهداشتی بسیار نامناسب و دلخراش بود. من متوجه کم کاری‌های بیمارستان در زمینه‌ی زایمان شدم. نمی‌توانم باور کنم که بعد از زایمان سخت و طاقت فرسا مادران روی تشک‌های سخت استراحت می‌کنند. به خاطر اتاق‌های کثیف، با درهایی باز بدون حریم خصوصی از بیمارستان شکایت کرده‌ام.
متخصصان بهداشتی که با آن‌ها صحبت کردم اذعان داشتند که برای اطمینان از کاری که انجام می‌دهند به آموزش بیشتر و تجهیزات بهتری نیاز دارند. به عنوان مثال، یک کارمند ترویج سلامت در یک پست بهداشتی در اتیوپی بیان کرد نمی‌تواند فشار خون یک زن باردار را اندازه گیری کند. چون هر دو دستگاه اندازه گیری وی شکسته است. او به من گفت: “من باید یکی از مراکز بهداشت تهیه کنم.” ماماهایی که در مراکز بهداشتی کار می‌کنند، دستگاه‌های سونوگرافی می‌خواهند. اگر دستگاه سونوگرافی به اندازه‌ی کافی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی موجود باشد، زنان باردار نیاز نیست که به مرکز دیگری مراجعه کنند. در بیمارستان‌های ابتدایی، پرستاران بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان (NICU) دستگاه‌های CPAP، مخازن اکسیژن بیشتری، تجهیزات فوتوتراپی زردی و مانیتورهای علائم حیاتی را می‌خواهند. در حال حاضر، آن‌ها باید بررسی‌های بینایی انجام دهند تا مطمئن شوند که نوزادان هنوز نفس می‌کشند. و گاهی اوقات آن‌ها نفس نمی‌کشند.
برنامه‌ی Born on Time
همچنین به دلیل لیست طولانی از نیازها و خواسته‌ها که ماماها و پرستاران در این برنامه دریافت کردهاند، به این برنامه ابراز تشکر می‌کنند. این لیست شامل: گرمکن‌های تابشی برای نوزادان نارس، بخاری‌های اتاق برای NICUها، کاناپه‌های زایمان بیشتر و بهتر در مراکز بهداشتی، صفحه‌هایی برای جدا کردن بیماران و مکنده‌های خلاء برای از بین بردن سقط‌های ناقص است. همچنین در کنار ارائه‌ی این موارد، آموزش استفاده صحیح از آن‌ها نیز است.
دانگاو از پیگیری برنامه‌ی Born on Time برای رسیدگی در رابطه با زایمان زودرس در اتیوپی سپاسگزار است. او اکنون مادر با اعتماد به نفس 28 ساله است. او در اجتماع همراه با دانیل (Daniel) شش ماه خود درباره‌ی تغییر چگونگی زندگی خود می‌گوید. وی گفت: “شوهرم اکنون از کاری که با من کرده پشیمان است.” همچنین افزود که، خوشحال است که نگرش قبلی نسبت به زنان، به نسل بعدی منتقل نخواهد شد و بچه‌های بیشتری شانس زندگی دارند.
