مقدمه
دوران پس از زایمان همواره برای مادران همراه با مشکلاتی است. بهتر است در چنین وضعیتی در مورد مشکلات و عوارض ناشی از زایمان و بارداری اطلاعات داشته باشید. چرا که نداشتن اطلاعات ممکن است در مواردی شما را دچار اشتباه کند. به همین دلیل در این مطلب به توضیح در مورد عوارض پس از زایمان پرداخته‌ایم.
زایمان
آیا در مورد مشکلات پس از زایمان اطلاعاتی دارید؟ اگر می‌دانید، چه تمهیداتی را برای رفع کردن آن‌ها در برنامه‌ی خود قرار داده‌اید؟
برای بسیاری از زنان، بهبودی پس از زایمان مستلزم صبر، کم خوابی، و ملاقات بیشتر با دوستان و خانواده نسبت به مراجعه به پزشکان است. با این حال، برخی از مادران علائم و مشکلات مربوط به سلامت پس از زایمان را تجربه خواهند کرد که معمولا نادر هستند. همچنین در صورت عدم درمان ممکن است این علائم یک تهدید جدی برای سلامت و زندگی مادر باشند.
رابین مک‌کواری (Robyn MacQuarrie)، متخصص زنان و زایمان است. وی در مورد زایمان اینطور می‌گوید: “زایمان یک اتفاق طبیعی است، اما اگر به آن توجه نکنیم ممکن است اتفاقات بدی بیفتد. برای ما، برقراری تعادل در دوران پس از زایمان به تحلیل و بررسی بیش از حد نیست، بلکه به حفظ امنیت زنان و نوزادانشان است.”
در ادامه‌ی مطلب برای کمک به مادران عزیز در جهت مراقبت هر چه بیشتر در روز‌های پس از زایمان، نظر سه متخصص در این زمینه آورده شده است. شاید گفتن این موارد برای بسیاری از مادران همراه با اضطراب و ترس باشد، اما دانستن این اطلاعات به مادران کمک می‌کند که شرایط را بهتر مدیریت کنند.
خونریزی پس از زایمان
مورد اولی که در این مقاله به آن اشاره می‌شود، خونریزی پس از زایمان است. خونریزی پس از زایمان یک امر طبیعی است. اما در مواردی که این امر طبیعی نیست، باید به دنبال رفع آن باشید. در واقع علائم و نشانههای هشداردهنده‌ی خونریزی زمانی است، که خونریزی مادر شدید باشد. خونریزی شدید زمانی است که شما تعداد پدهای بسیار زیادی را در طی یک روز در اثر خونریزی تعویض کنید.
متخصص MacQuarrie در این مورد می‌گوید: “خونریزی پس از زایمان یکی از پنج عارضه یا بیماری شایعی است که مادران را در روزها و هفته‌های پس از زایمان در معرض خطر قرار می‌دهد. البته باید بگوییم که همچنان این عارضه بسیار نادر است و کمتر از 5 درصد از زنانی که زایمان می‌کنند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این خونریزی اغلب پس از زایمان رخ می‌دهد، اما می‌تواند تا حدود یک ماه پس از زایمان نیز رخ بدهد.”
عوامل موثر
زنانی که سزارین، زایمان با وکیوم یا فورسپس، بارداری دوقلو یا چند قلو، زایمان طولانی مدت دارند یا از چاقی یا اختلالات فشار خون رنج می‌برند، در معرض خطر خونریزی هستند.
مراجعه به پزشک
خطر خونریزی در صورت عدم درمان تهدیدکننده زندگی است. در واقع این به معنای این است که هر کسی که مشکوک به خونریزی است، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “معمولا مادرانی که از بیمارستان پس از زایمان مرخص می‌شوند، خونریزی آن‌ها به تدریج در روز‌های آینده سبک‌تر و کمتر می‌شود. با این حال اگر فردی شاهد افزایش میزان خونریزی و جریان بسیار شدید در طی دو هفته باشد، وضعیت طبیعی و نرمال نیست. در این وضعیت مادر باید برای معاینه در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند.”
دلایل
علل شایع خونریزی بلافاصله پس از زایمان شامل پارگی و آتونی رحم (uterine atony) است. این وضعیت باعث می‌شود رحم که یک عضله است، پس از زایمان و تولد نوزاد، تون و توانایی خود را برای انقباض خوب و توقف جریان خون از دست بدهد.
آیا در مورد انقباضات دوران بارداری جهت آمادگی برای زایمان اطلاعاتی دارید؟ پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله‌ی انقباضات دوران بارداری از سایت بهترین مادر مطالعه کنید.
خونریزی تاخیری یا دیررس
خونریزی دیررس یا تاخیری (delayed hemorrhage)، می‌تواند به دلیل عفونت رحم یا باقی‌ماندن جفت باشد. منظور از باقی‌ماندن جفت، این است که مقداری از جفت بعد از زایمان در رحم باقی‌مانده است. این خونریزی پس از زایمان بین 24 ساعت و 6 هفته پس از زایمان رخ می‌دهد. به طور معمول پس از ترخیص رخ می‌دهد و علت اصلی بستری مجدد مادران پس از زایمان در بیمارستان است.
جفت باقی‌مانده
مورد دومی که باید پس از زایمان کنترل کنید، وضعیت جفت است، چرا که ممکن است جفت در رحم شما باقی‌مانده باشد. علائم و نشانههای هشداردهنده در این مورد شامل خونریز، لخته شدن بیش از حد و گرفتگی هستند.
در واقع این وضعیت بیانگر شرایطی است که بخشی از جفت که معمولا در نیم ساعت پس از تولد نوزاد به دنیا می‌آید، پس از زایمان در داخل رحم باقی مانده است.
دلایل
باقی‌ماندن جفت در داخل رحم مادر ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. اگر رحم به اندازه‌ی کافی منقبض نشده باشد که جفت را از رحم خارج کند، با این مشکل برخورد خواهید کرد. همچنین اگر دهانه‌ی رحم قبل از بیرون راندن تمام جفت بسته شود یا جفت قادر به جدا شدن به طور طبیعی از رحم نباشد و باید به صورت دستی خارج شود، با این وضعیت مواجه می‌شوید.
ملاحضات پزشکی
پزشکان بعد از تولد جفت، وضعیت رحم را بررسی می‌کنند تا چیزی از جفت در داخل رحم باقی‌نمانده باشد. اما اگر بافت باقی‌مانده از جفت تکه تکه شود، تشیخص آن برای پزشکان دشوار است.
الین ریموند (Elin Raymond)، پزشک و متخصص زنان و زایمان است. وی در این مورد می‌گوید: “از علائم اصلی که نشان‌دهنده‌ی جفت باقی‌مانده در رحم است، خونریزی شدید پس از زایمان است. علاوه‌بر این مورد تب و درد نیز از جمله‌ی این علائم است. معمولا 24 ساعت پس از زایمان و تا ده روز یا بیشتر پس از زایمان خود را نشان می‌دهد.”
درمان
افراد مبتلا در معرض خطر خونریزی پس از زایمان هستند. در واقع این به معنی این است که تشخیص جفت باقی‌مانده اگر به تازگی زایمان کرده باشید، با برداشتن فوری دستی (manual removal) جفت باقی‌مانده همراه است. این در حالی است که اگر جفت باقی‌مانده بعد از مدتی پس از زایمان تشخیص داده شود، برای برداشتن آن باید عمل جراحی انجام بدهید. در واقع برای برداشتن بافت مزاحم باید از روش دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C) استفاده کنید.
تب نفاسی
از علائم و نشانههای هشدار در مورد تب نفاسی، تب بالای 38 درجه‌ی سانتی‌گراد است. از جمله‌ی علائم دیگر می‌توان به لرز، افسردگی، سرگیجه و به طور کلی داشتن احساس ناخوشایند اشاره کرد. عفونت‌های دستگاه ادراری و ورم پستان نیز می‌توانند مقدم بر آن باشند یا باعث ایجاد آن شوند.
دلایل
تب نفاسی به نظر می‌رسد که ترسناک باشد. دلیل این ترس این است، تب نفاسی یک عفونت پیشرفته و تهدید‌کننده‌ی زندگی فرد است که در آن وضعیت بدن به شدت بهم می‌ریزد. این اتفاق می‌تواند ناشی از طیف وسیعی از عفونت‌های رایج پس از زایمان باشد. عفونت‌های دستگاه ادراری، مثانه، سینه، خون و حتی رحم که به آندومتریت معروف هستند، اگر درمان نشوند یا از طریق آنتی‌بیوتیک‌ها درمان نشوند، می‌توانند پیش‌زمینه‌ی تب نفاسی باشند.
این عفونت‌ها را می‌توان با روش‌های معمولی که بدن در طول بارداری و زایمان در معرض آن‌ها قرار می‌گیرد مرتبط دانست که ممکن است احتمال تماس با باکتری‌های مضر را افزایش بدهند. از جمله‌ی این موارد می‌توان به معاینات دهانه رحم، زایمان، بخیه و … اشاره کرد.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “عفونت مثانه یکی از علل شایع تب نفاسی است. این عفونت وارد جریان خون می‌شود یا باعث عفونت رحم می‌شود.”
Boroditsky در این مورد می‌گوید: “صادقانه بخواهم بگویم، تب نفاسی یک بدشانسی برای مادران است.”
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “هنگامی که عفونت از ناحیه‌ای که در آن منشا گرفته است به جریان خون منتقل شود، تب نفاسی شروع می‌شود. در این شرایط مادران مبتلا، به طرز باور نکردنی بیمار و بد حال می‌شوند.”
علاوه‌بر حالت‌تهوع و استفراغ، بیماران مبتلا به تب نفاسی اغلب توقف ادرار، تب‌های شدید و افت فشار خون را تجربه می‌کنند.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “اگر کسی در تب نفاسی شدید مراجعه کند، حتی وارد کردن مایعات برای احیای او دشوار است. به همین دلیل است که می‌گوییم اگر چیزی غیرعادی به نظر می‌رسد، باید به پزشک مراجعه کنید.”
سردرد اپیدورال
علائم و نشانههای هشداردهنده این عارضه‌ی پس از زایمان، سردرد شدید و شبیه میگرن است که در هنگام نشستن یا ایستادن بدتر می‌شود و هنگام دراز کشیدن بهتر می‌شود. سردرد در زنان کم خواب پس از زایمان یک امر غیر معمول نیست. اما سردرد شدیدی که همراه با گردن درد، حالت‌تهوع و حساسیت به نورهای روشن همراه است و اگر فرد دراز بکشد آرام می‌شود، احتمالا یک سردرد اپیدورال (Epidural headache) است.
تقریبا از هر 100 زنی که تحت عمل اپیدورال قرار می‌گیرند، یک نفر از این سردردها رنج می‌برد که ناشی از سوراخ شدن غشای حاوی مایع مغزی نخاعی است. این مایع نخاع و مغز را در بر می‌گیرد. نشتی از سوراخ باعث عدم تعادل فشار در مایع می‌شود که منجر به سردرد فلج‌کننده‌ای می‌شود.
زمان بروز علائم
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “این نوع سردردها معمولا قبل از خروج زنان از بیمارستان ایجاد می‌شوند. با این حال گاهی اوقات ممکن است دو یا سه روز طول بکشد تا به طور کامل بروز کنند.”
درمان
متخصص مک‌کواری توصیه می‌کند، اگر علائم این سردرد را پس از زایمان داشتید، قطعا ارزش این را دارد که مجددا به بیمارستان برگردید و معاینه شوید.
برخی از سردردها به داروهای ضد درد پاسخ می‌دهند. رایج‌ترین راه‌حل مستلزم آن است که متخصص بیهوشی مقداری از خون خود زن را به مایع نخاعی تزریق کند تا فشار را افزایش داده و لخته‌ای ایجاد کند که نشت را متوقف کند. در همین مورد متخصص مک‌کواری می‌گوید، تسکین سردرد با این روش درمانی سریع است.
ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) و آمبولی ریه (PE)
علائم و نشانههای هشداردهنده در مورد این عارضه‌ی پس از زایمان، ماهیچه‌ی ساق پای قرمز یا متورم، تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد هنگام تنفس و افزایش ضربان قلب است.
لخته شدن خون در سیستم گردش خون یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای زنان در طول بارداری و تا شش هفته پس از آن است. در واقع این اتفاق برای زمانی است که افزایش استروژن و سایر پروتئین‌های لخته‌کننده خون باعث می‌شوند زنان دچار “لخته سیاهرگی عمقی” شوند یا بیشتر در معرض لخته شدن باشند. لخته سیاهرگی عمقی به معنای افزایش تمایل خون به ترومبوز است.
عوامل محرک
مایکل بورودیتسکی (Michael Boroditsky)، متخصص زنان و زایمان است. وی در این مورد می‌گوید: “زنانی که سیگار می‌کشند، دیابت، سن بالای 35 سال، استراحت در رخت‌خواب، نقاهت پس از سزارین یا افرادی که از چاقی رنج می‌برند در معرض خطر بیشتری برای ایجاد لخته هستند.”
در حالی که DVTها تمایل دارند در ساق پا ایجاد شوند، از نظر فنی می‌توانند در هر سیاهرگی تشکیل شوند و خون را به قلب بازگردانند. همچنین تشخیص آن‌ها ممکن است سخت باشد.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “علائم می توانند بسیار ظریف باشند. همه زنان باردار متورم می‌شوند. آنچه که شما به دنبال آن هستید این است که یک پا بیشتر از پای دیگر ورم کند. یک پا ممکن است در اثر لمس کردن قرمز و برانگیخته شود. اگر شدیدا دچار تنگی نفس شدید و یا اگر احساس اضطراب شدید داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید.”
لخته‌ها پس از شناسایی با ضدانعقادها قابل درمان هستند. با این حال، اگر یک لخته از طریق سیستم گردش خون حرکت کند و به ریه‌ها برسد می‌تواند برای زندگی مادران تهدیدکننده باشد. این مشکل همچنین به عنوان آمبولی ریه یا PE نیز شناخته می‌شود.
سنگ کیسه صفرا و بیماری کیسه صفرا
علائم و نشانههای هشداردهنده این عارضه‌ی جانبی پس از زایمان شامل درد شدید شبیه حمله‌ی قلبی در قفسه سینه است. همچنین مشکل در تنفس، حالت‌تهوع و استفراغ از جمله‌ی این موارد است.
به ندرت به زنان باردار گفته می‌شود که در طول بارداری یا بعد از بارداری منتظر مشکلات مربوط به صفرا باشند. با این حال چنین عوارضی نیز در دوران پس از زایمان وجود دارند.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “ما می‌دانیم که کیسه صفرا همراه با سیستم گوارش شما در دوران بارداری کند می‌شود و به نوعی مسدود می‌شود.”
وظایف کیسه صفرا
نقش کیسه صفرا آزاد کردن آنزیم‌هایی است که به تجزیه چربی‌ها و حرکت آن‌ها در بدن کمک می‌کند. اما افزایش استروژن ناشی از بارداری می‌تواند تعادل آنزیم‌ها را از بین ببرد. در نتیجه منجر به تشکیل سنگ‌های صفرا یا لجن‌هایی مانند شن می‌شود که باعث تورم و درد کیسه صفرا، به‌ویژه پس از خوردن غذا می‌شود.
درمان
اگر سنگ‌های صفرا ایجاد شوند، می‌توان آن‌ها را مانند کل کیسه صفرا برداشت. اما در حالت ایده‌آل فقط پس از سه ماهه دوم یا پس از زایمان می‌توان این کار را انجام داد. در صورت عدم درمان، مشکلات کیسه صفرا می‌تواند منجر به عفونت یا پارگی شود.
نشانگان هلپ (HELLP syndrome)
علائم و نشانههای هشداردهنده‌ی عارضه‌ی نشانگان هلپ (HELLP syndrome) پس از زایمان، شامل سردرد، درد در سمت راست قفسه‌ی سینه و بالای شکم، سوءهاضمه و تورم شدید است.
بسیاری از ما در مورد پره‌اکلامپسی شنیده‌ایم، این بیماری قابل درمان که با فشار خون بالا و پروتئینوری بالا که در اواسط بارداری رخ می‌دهد، مشخص می‌شود. یک نوع کمتر شناخته شده (اما خطرناک‌تر) این بیماری سندرم HELLP است (H مخفف همولیز، تجزیه گلبول های قرمز خون، EL مخفف افزایش آنزیم‌های کبدی و LP مخفف تعداد پلاکت کم است).
در اثر سندرم HELLP، بدن شما دچار یک تغییر خاص، حاد و شدیدا تهدیدکننده برای زندگی می‌شود. این عارضه معمولا قبل از زایمان اتفاق می‌افتد. به ندرت، ممکن است بعد از آن نیز اتفاق بیفتد.
سندرم HELLP نوعی از پره‌اکلامپسی است. اکلامپسی زمانی تشخیص داده می‌شود که تشنج رخ دهد. زنان ممکن است تا یک هفته پس از زایمان دچار تشنج یا سکته مغزی ناشی از فشار خون بالا شوند.
به گفته Boroditsky، خونریزی در کبد و همچنین تورم در ساق پاها، دست‌ها، صورت و حتی سفیدی چشم‌ها نیز ممکن است رخ دهد. وی در ادامه می‌گوید، این عارضه واقعا نادر است، اما می‌تواند جان مادر را به خطر بیندازد. تنها راهکار درمانی آن زایمان است. شما با زایمان نوزاد و جفت آن را درمان می‌کنید.
عفونت استرپتوکوکی گروه A
عارضه‌ی پس از زایمان دیگری که در مورد آن توضیح داده شده است، عفونت استرپتوکی گروه A است. علائم و نشانههای هشداردهنده این عارضه تب، لرز، تعریق شدید، مورمور شدن، تشنگی بیش از حد، افزایش درد یا احساس عمومی ناخوشی هستند.
عفونت با باکتری خطرناک استرپتوکوکی A نادر است. همچنین تشخیص آن سخت است، اما می‌تواند به سرعت منجر به تب نفاسی شود.
این عارضه نادر است، واقعا نادر است. اما این می‌تواند در هر کسی و هر شرایطی، حتی در یک زایمان طبیعی واژینال معمولی اتفاق بیفتد. زنانی که مداخلات بیشتری را در حین زایمان تجربه می‌کنند، از معاینه لگن گرفته تا قرار دادن فورسپس، وکیوم، یا بخیه‌های پرینه، در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت هستند.
بورودیتسکی می‌گوید: “هر چیزی که وارد بدن می‌شود می‌تواند زمینه‌ای برای عفونت باشد. از آنجایی که علائم GAS منعکس‌کننده سایر عفونت‌های رایج و قابل درمان (تب، لرز، احساس خستگی، کم آبی یا حالت‌تهوع) است، تشخیص به موقع آن برای غلبه بر آن دشوار است.”
GAS را می‌توان با آنتی‌بیوتیک درمان کرد. زنانی که به بیماری گوشت‌خوار مبتلا می‌شوند، ممکن است برای برداشتن بافت یا اندام عفونی نیاز به جراحی داشته باشند.
سخن آخر
پزشکان از زنان می‌خواهند اگر هر گونه احساس ناخوشایندی که در مورد موارد گفته شده داشتند، سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنند. چرا که هر گونه تعلل در این امر باعث آسیب رسیدن به خودشان می‌شود.
متخصص مک‌کواری می‌گوید: “گاهی اوقات زنان فکر می‌کنند، “پزشکان من را از بیمارستان به خانه فرستادند، من نباید برگردم.” اما باید در مقابل این افکار مادران بگوییم که با توجه به شرایطی که مادر دارد، پزشکان انتظار برگشتن مجدد مادر را دارند. بنابراین، در شرایطی که نسبت به مسئله‌ای مشکوک و نگران بودید به نزد پزشک خود برگردید.”
متخصص مک‌کواری توضیح می‌دهد، در واقع، بیمارستان‌ها نمی‌توانند هرکسی را که ممکن است دچار علائم شوند، بپذیرند و معاینه کنند. اما پزشکان برای مادرانی که به تازگی زایمان کرده‌اند و خودشان آن‌ها را تحت نظر دارند، وقت می‌گذارند.
بنابراین، “اگر علائم شما ادامه یافت یا بدتر شد، به بیمارستان برگردید و لطفا نگران این مسائل نباشید.”
