مقدمه
چالش‌ها و نگرانی‌های مربوط به مادر شدن به دغدغه‌های دوران بارداری ختم نمی‌شود. بلکه پس از تولد کودک نیز مادران با چالش‌هایی مواجه می‌شوند. یکی از این موارد در دوران پس از زایمان، مسائلی است که در در مورد سلامت روان مادران پیش می‌آید. در این مقاله ما قصد داریم در مورد یکی از اختلالات پس از زایمان، یعنی اختلال وسواسی اجباری (یا OCD) پس از زایمان صحبت کنیم.
اختلال اختلال وسواسی اجباری پس از زایمان در صورتی رخ می‌دهد که نگرانی در مورد کودک به وسواس تبدیل می‌شود. داشتن افکار مزاحم پس از تولد چندان مسئله‌ی غیرمعمولی نیست، اما اگر نشانه‌هایی از OCD پس از زایمان را در خود مشاهده کردید، حتما به دنبال راهی برای رفع آن باشید.
تجربه یک مادر
بچه‌ی آیدا فقط چند هفته داشت، که او برای اولین بار تصاویری از خانواده‌اش را که دچار یک تصادف وحشتناک شده بودند، را در تصوراتش دید. چند هفته واقعا از نظر روحی به او آسیب زد. او زایمان سختی داشت و متوجه شد که نوزادش نقص قلبی دارد. او سعی می‌کرد آن‌ها را نادیده بگیرد.
آیدا، افکار عجیبی را که به طور ناخواسته و ناخودآگاه به ذهنش خطور می‌کرد، را تجربه می‌کرد. ترس‌ها، افکار یا تصاویری که می‌دانست واقعی نیستند، در ذهنش ایجاد می‌شد. همچنین کارهایی که می‌خواست انجام دهد، مطابق آن چیزی نبود که تصورش را می‌کرد. او این مسائل را نزد پزشک خانواده خود مطرح کرد و در نهایت به کلینیک بهداشت روان ارجاع شد. پزشک به او گفت، که این افکار نشانه‌ی اختلال وسواس اجباری (obsessive compulsive disorder (OCD)) است.
اختلال وسواس اجباری
برخی از زنانی که مبتلا به اختلال OCD هستند، تصاویری از پایین آمدن ناگهانی کودک خود از پله‌ها و یا غرق شدن آن‌ها در حمام را تجربه می‌کنند. در حالی که داشتن افکار مزاحم و سرزده امری غیرمعمول نیست و احتمالا این افکار مزاحم و سرزده را تجربه کرده‌اید.
به طور مثال تا حالا به یک موزه رفته‌اید، و تمایل به لمس یک نقاشی داشته‌اید؟ یا آیا تا به حال تصور کرده‌اید که خود را از ماشین در حال حرکت پرتاب کنید؟
در واقع وقتی که نمی‌توانید این گونه افکار را از ذهن خود بیرون کنید و دیگر به آن‌ها فکر نکنید، برای شما به یک وسواس تبدیل می‌شود. این وسواس از ویژگی‌های برجسته و بارز اختلال وسواسی اجباری پس از زایمان است. غالبا این وسواس‌ها با کارهایی که باید انجام دهید، تا ذهنتان آرام گیرد، همراه است. در واقع با اجبارهایی برای شما همراه است.
برای مثال اگر نسبت به میکروب‌ها و ویروس‌ها حساس باشید و دچار وسواس نسبت به آن‌ها شده باشید، دائما و بدون هیچ وقفه‌ای دستان خود را می‌شویید. برخی از زنان که در بعد از تولد کودک خود دچار وسواس اجباری می‌شوند، ممکن است از اینکه کودکشان مریض بشود، بترسند. به همین دلیل احتمالا کودک خود را در طی روز چند بار بشویند و وسایل کودک خود را دائم استریل کنند.
آیدا، این مشکل مجبور بودن انجام برخی کارها را به خاطر وسواس خود، نداشت. اما او مبتلا به اختلال وسواسی اجباری پس از زایمان شده بود، که نوع خاصی از اختلال اضطراب است.
افسردگی پس از زایمان
یک زن مبتلا به افسردگی پس از زایمان بسیار احساس غم و اندوه می‌کند و ممکن است از کودک یا محافل اجتماعی خود کنار بکشد. چرا که او احساس می‌کند بیش از حد بی‌ارزش است. این در حالی است که یک زن مبتلا به اختلال وسواسی اجباری می‌ترسد که ناخواسته کاری برای صدمه زدن به کودک خود انجام دهد.
شروع و علت
Deirdre Ryan، روانپزشک و مدیر پزشکی B.C. برنامه بهداشت روان باروری بیمارستان کودکان، بیان می‌کند: “دوره پس از زایمان به ویژه برای عود یا شروع اختلال OCD آسیب‌پذیر (vulnerable) است.”
یک مطالعه کانادایی از سال 2016 (1394 شمسی) نشان داد، که 3.6 درصد از زنان باردار اختلال OCD پس از زایمان را تجربه می‌کنند. در حالی که تخمین زده می‌شود 1.6 درصد از زنان OCD را تجربه می‌کنند، که به بارداری مرتبط نیست.
Ryan در ادامه توضیح می‌دهد، که تغییر سریع هورمون‌ها از بارداری به زایمان، همراه با کمبود خواب، سابقه‌ی اضطراب، سوابق مشکلات خانوادگی و فشار مراقبت از نوزاد می‌تواند خطر ابتلا به هر گونه بیماری روانی از جمله وسواس اجباری OCD را افزایش دهد.
افکار سرزده
Simone Vigod، یک روانپزشک در همین زمینه بیان می‌کند: “داشتن یک فکر یا دو فکر که باعث اضطراب پس از بچه‌دار شدن می‌شود، کاملاً رایج و معمول است. اما اگر نمی‌توانید آن‌ها را از بین ببرید، احتمالا افکار سرزده (intrusive thoughts) است.”
افکار سرزده، یک فکر، تصویر یا ایده ناخوشایند ناخواسته، غیر ارادی است که ممکن است به یک وسواس تبدیل شود. این افکار ناراحت کننده‌اند و مدیریت یا از بین بردن آن‌ها دشوار باشد.
وی در ادامه می‌گوید، که اگر این افکار بعد از چهار یا شش هفته بدون بهبودی همچنان شما را اذیت کند، احتمالا نیاز به شروع درمان دارید.
وقت‌گیر بودن افکار
وقتی افکار و تصاویر غیر واقعی که در ذهن شما ایجاد می‌شوند، وقت‌گیر هستند و آنقدر شما را درگیر می‌کند که باعث اختلال در توانایی مراقبت از خود یا کودکتان می‌شوند، این مسئله به یک مشکل تبدیل می‌شود.
به طور مثال آیدا از تجربه‌ی خود در همین زمینه می‌گوید: “زمانی که در پارکینگ بودم، عصبی می‌شدم. تصور می‌کردم اگر دخترم در صندلی ماشین را برای لحظه‌ای برای برداشتن کلید یا گذاشتن وسایلش در صندوق ماشین، روی زمین بگذارم، ممکن است برایش اتفاق وحشتناکی بیفتد.
از این که با دخترم در خانه تنها باشم، می‌ترسیدم. شدیدترین حالت، من فقط روی کاناپه می‌نشستم و در ذهن خود شروع به تصویرسازی برای خطرات احتمالی که برای کودکم وجود دارند، می‌کردم. مثلا تصور می‌کردم که کودک در اطراف چرخ‌گوشت است. این کاری که من می‌کردم، تا هشت ساعت در روز نیز طول می‌کشید. من برای این که بتوانم شرایطم را بهتر مدیریت کنم از مادرم خواستم تا به خانه ما بیایید.”
ترس از بیان افکار
یکی از دشوارترین و سخت‌ترین چالش‌ها در مورد داشتن این افکار سرزده پس از زایمان این است، که زنان اغلب در سکوت رنج می‌برند، چرا که از صبحت کردن در مورد آنچه تجربه می‌کنند، می‌ترسند.
Vigod در همین رابطه بیان می‌کند: “در واقع در چنین شرایطی زنان نگران افکار مردم هستند. آن‌ها تصور می‌کنند، که شاید مردم فکر کنند، آن‌ها واقعا قصد دارند، بلایی سر نوزاد خود بیاورند. در حالی که این تفکر کاملا برعکس چیزی است که در ذهن مادران است. چرا که مادران از اینکه اتفاق بدی برای کودکشان بیفتد، می‌ترسند.”
روان‌پریشی
زنان همچنین آنچه را که از سرگذرانده‌اند را با روان‌پریشی (psychosis) اشتباه می‌گیرند. به طور مثال اگر تصور کنند کودک خود را در حمام غرق می‌کنند، آیا این به معنای آن است که روزی آن مادر به طور ناگهانی و فورا این کار را انجام می‌دهد؟
توجه کنید که OCD پس از زایمان نسبت به روان‌پریشی پس از زایمان بسیار متفاوت و شایع‌تر است.
Ryan در همین رابطه بیان می‌کند: “زنانی که دچار بیماری روان‌پریشی هستند، ارتباط خود را با واقعیت از دست داده‌اند. این دسته از زنان از فکرهایی که می‌کنند، مضطرب نیستند، چرا که فکر می‌کنند کار درستی انجام می‌دهند.”
درمان
در این قسمت ما یک خبر خوب برای مادران عزیز داریم و آن این است، که OCD پس از زایمان قابل درمان است. اگر درباره‌ی کودک خود تصاویر یا افکار عجیب یا ناخواسته دارید، Vigod پیشنهاد می‌کند، که این مسئله را با پزشک خود در میان بگذارید.
پزشک ممکن است بتواند آنچه را که شما پشت سر می‌گذارید، برای شما عادی کند. این راهکار می‌تواند برای گذراندن هفته‌های اول پس از زایمان کافی باشد تا اینکه افکار فروکش شوند. اما اگر آن‌ها بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارند، به یک کلینیک بهداشت روان مراجعه کنید.
OCD پس از زایمان معمولاً با ترکیبی از رفتار درمانی شناختی و داروهای ضد افسردگی درمان می‌شود. البته باید این مسئله را به خاطر داشته باشید، که این یک راه حل درمانی سریع نخواهد بود. درمان حداقل هشت تا 12 جلسه طول می‌کشد و اکثر خانم‌ها باید حداقل به مدت شش ماه دارو مصرف کنند. اگرچه بعد از حدود دو هفته مادران شروع به دیدن برخی از دور شدن این گونه افکار می‌کنند.
شیردهی
برخی از مادرانی که در حال شیردهی به کودک خود هستند، از اینکه دارو مصرف کنند، مردد هستند. به خصوص به این دلیل که نگران پیش آمدن اتفاق ناگواری برای نوزادان خود هستند. با این حال پزشکان در این مورد اتفاق نظر دارند، که برای حفظ سلامتی مادران اینکه کودک به خاطر مصرف دارو توسط مادر در معرض خطر مقادیر بسیار کمی از دارو قرار گیرد، مشکلی نیست.
رفتار درمانی شناختی همچنین برای کمک به زنان در صورت مقابله با ترس و وسواس مفید است. همچنین اگر بعدا در طی دوره‌ی زندگی این مشکل عود کند، می‌توانند از آن استفاده کنند.
آیدا که به کودک خود شیر می‌داد، تحت درمان زلفت (Zoloft) در طی دوره‌ی سه ماهه قرار گرفت. این روش درمانی باعث شد آن افکار سرزده قبلی آیدا کمتر و کمتر اتفاق بیفتند.
هم اکنون او دیگر از داور استفاده نمی‌کند و با دخترش که حدود 18 ماهه است، روزهای خوب را سپری می‌کند. به تازگی او و همسرش در حال قدم زدن در کنار رودخانه بودند، که در همین حین تصویری از ذهنش می‌گذرد. او در ذهن خود، دخترش را که در حال افتادن به داخل رودخانه است، می‌بیند. آیدا در مورد این تفکر خود می گوید: “در این لحظه من با خودم فکر کردم. سپس به خود گفتم: “خوب، من باید از نزدیک مراقب او باشم، تا دیگر نگرانش نشوم.” و با آرامش، تصویر از ذهن من خارج شد و به راه رفتن ادامه دادیم.”
