مقدمه
ترفندها و روش‌های تربیتی تقویت مثبت شما می‌توانند کودکانتان را تشویق کنند که اسباب‌بازی‌های خود را تمیز کنند. دندان‌های خود را مسواک بزنند. همچنین ممکن است کودکان با استفاده از به کار بردن این تکنیک بتوانند با یکدیگر خوب رفتار کنند. در این مطلب به منظور آشنایی والدین با این تکنیک به توضیح در مورد تکنیک تقویت مثبت برای تربیت کودکان پرداخته‌ایم.
تقویت مثبت (positive reinforcement)
تقویت مثبت چبیست؟ آیا تقویت مثبت می‌تواند تاثیرات خوبی بر روی عملکرد کودکان داشته باشد؟ در واقع این مسئله فرآیند تشویق یا ایجاد یک الگوی رفتاری با ارائه پاداش در هنگام رفتارهای کودکان است.
ایده‌ی پشت این استراژی فرزندپروری ساده است. در واقع این ایده بیان می‌کند که کودکان به تمجید بهتر از انتقاد یا اصلاح پاسخ می‌دهند. کودکان احساسات خوبی را که با توجه مثبت به وجود می‌آید دوست دارند.
این طبیعت انسان است که مردم و بچه‌ها نیز می‌خواهند مورد تایید و شناسایی قرار بگیرند و از آن‌ها قدردانی شود. جودی آرنال (Judy Arnall) نویسنده چهار کتاب در زمینه‌ی فرزندپروری بدون تنبیه است. یکی از کتاب‌های وی “Parenting With Patience and Discipline Without Distress” است. وی در این مورد می‌گوید: “اینکه مورد توجه قرار بگیریم اتفاق خوبی برای هر فردی است.”
نمونه‌های تقویت مثبت
در واقع تکنیک تقویت مثبت بسیار آسان است و نیازی به انجام کارهای خاصی ندارد. سوزان بریچ (Susan Birch)، دانشیار و رواشناس است. وی در این مورد می‌گوید: “تحقیقات نشان می‌دهد که موثرترین شکل تقویت مثبت، تحسین کلامی است.” با این حال گزینه‌های دیگری وجود دارد که می‌توانید امتحان کنید. این موارد عبارتند از در آغوش گرفتن، برچسب‌های اسباب‌بازی‌ها، ابراز رضایت، تشویق و تمجدید و در مورد آخر دادن امتیازهای اضافی مانند دادن وقت بیشتری برای دیدن تلویزیون است.
عدم فعالیت مثبت
اگر کودکی هیچ فعالیت مثبتی نداشته باشد، چه کاری باید انجام داد؟
همه‌ی بچه‌ها رفتار و کارهای مثبت انجام می‌دهند. فقط مسئله این است که همیشه رفتار بد آشکارتر است. چرا که رفتارهای نامناسب معمولا با صدای بلند و مشمئزکننده مانند دعوای خواهر و برادر و یا فریاد یک کودک به دلیل نرسیدن به خواسته‌اش همراه هستند. در مقابل اغلب رفتار خوب و درست آرام و بدون تنش است. از جمله‌ی این موارد می‌توان به بازی مستقل یا انجام تکالیف بدون هیچ گونه اعتراض و مقاومتی اشاره کرد.
Birch در این مورد می‌گوید: “سعی کنید این لحظات را که کودکتان رفتار خوبی دارد و در حال انجام کاری است که شما می‌خواهید را پیدا کنید. در واقع ما باید تلاش فعالی برای توجه داشته باشیم.”
برای مثال، بهتر است در مواردی که بچه‌هایتان آرام روی صندلی‌هایشان نشسته‌اند، یا متوجه شده‌اید که به خواهر یا برادر کوچک‌ترشان کمک می‌کنند، آن‌ها را تحسین کنید.
والدین همچنین می‌توانند در موقعیت‌های آزاردهنده به جای تمرکز بر موارد منفی، به دنبال نکات مثبت باشند. به عنوان مثال مادری را تصور کنید که کودکش با یک لنگ جوراب در داخل اتاق در حال دویدن است و جوراب دیگر در وسط اتاق انداخته شده است. در این شرایط مادر به جای کلافه و عصبی شدن، باید با آرامش کودکش را به پوشیدن جوراب دیگری دعوت کند. در واقع در این شرایط باید سعی کنید به کودک خود انرژی بدهید و از هر گونه سرزنشی جلوگیری کنید.
نوع مناسب تقویت
مشاور بریچ در مورد نوع مناسب تقویت می‌گوید، موثرترین شکل تقویت مثبت، تمجید از تلاش است تا اینکه از نتیجه‌ی یک کار تمجید کنید. مثلا گفتن “من واقعا به تو افتخار می‌کنم که این همه سخت درس می‌خوانی”، بهتر از این است که بگوییم “به نمره‌ای که گرفته‌اید افتخار می‌کنم.”
وی در ادامه می‌گوید اگر خانه‌ی شما در گذشته بیشتر محیطی منفی داشته است، بچه‌هایتان ممکن است نسبت به همه ستایش‌ها شک داشته باشند. با این حال نگران نباشید با صمیمیت و سازگاری به زودی احساس طبیعی‌تری پیدا می‌کنند.
برخورد مناسب با رفتار نادرست
با رفتار بد کودکان چه باید کرد؟
ممکن است کاملا بر خلاف شهود شما باشد، اما اگر رفتار زشت کودک خطرناک نیست، بلکه فقط نامناسب یا صرفا برای جلب توجه است، می‌توانید آن را نادیده بگیرید یا حتی اتاق را ترک کنید.
کاترین لی (Catherine Lee)، استاد ممتاز روانشناسی است. وی در این مورد می‌گوید، یک استراتژی، این است که همچنان از آن رفتارها آگاه باشید، اما در مورد آن‌ها اظهار نظر نکنید. سپس، لحظه‌ای که ناله کردن، پریدن روی تخت یا لگد زدن پای میز متوقف می‌شود، می‌توانید به عنوان مثال با پرسیدن در مورد روز مدرسه کودک توجه او را جلب کنید. به این ترتیب کودک می‌آموزد که این رفتارها روش‌های مؤثری برای جلب توجه والدین نیستند.
اگر رفتار کودک شما پرخاشگرانه یا خطرناک است، باید با حذف این رفتارها با این موقعیت برخورد کنید. آرنال پیشنهاد می‌کند به کودک یادآوری کنید که “ما در این خانواده این‌گونه عمل نمی‌کنیم.” به عنوان مثال نتیجه‌ی رفتار پرخاشگرانه از دست دادن زمان آخر هفته برای دیدن تلویزیون است، اما کودکان می‌توانند با خوب بودن آن موقعیت را به دست آورند.
جایزه و پاداش
آیا باید برای رفتار خوب به کودک جایزه داد؟
ممکن است منطقی به نظر برسد که به رفتار خوب با یک خوراکی یا یک اسباب بازی و همچنین تحسین پاداش دهید، اما به گفته آرنال، وقتی پاداش را به عنوان انگیزه ارائه می‌دهید، وارد قلمرو رشوه (bribe) می‌شوید. برخلاف تحسین و توجه مثبت، جایزه‌ها یا همان رشوه‌ها باعث ایجاد تغییر طولانی‌مدت در رفتار نمی‌شوند. بنابراین اگر می‌خواهید برای خالی کردن ماشین ظرف‌شویی به کودکتان یک کلوچه بدهید، این کار را بکنید. اما انتظار نداشته باشید که کودکتان ناگهان و به طور خودکار مشتاق خالی کردن ماشین ظرف‌شویی شوند. با این حال، در سناریوهای موقتی و کوتاه مدت، پاداش‌ها می‌توانند مفید باشند.
برنامه‌های تقویت
هر چند وقت یک بار باید بازخورد مثبت بدهید تا مطمئن شوید که این روش کار می‌کند؟
این برنامه برای بچه‌ها در سنین پایین‌تر بهتر است. این به این دلیل نیست که سریع‌تر عمل می‌کند بلکه به این دلیل است که شما به تدریج در آن بهتر خواهید شد. هرچه بیشتر این تکنیک را انجام دهید، راحت‌تر متوجه آن فرصت‌های تحسین می‌شوید و رفتار خوب‌تری را خواهید دید. زمانی که تمرکز روی موارد مثبت باشد، به طور چشم‌گیری خلق‌وخوی خانواده تغییر خواهد کرد.
عملکرد تقویت مثبت
آیا تکنیک تقویت مثبت واقعا کار می‌کند؟
همانطور که خواب باعث خواب می‌شود، مثبت‌اندیشی نیز مثبت‌اندیشی را در پی دارد. در واقع، تحقیقات در مورد فرزندپروری مثبت نشان می‌دهد که سطح استرس برای بچه‌ها (و والدین) کاهش می‌یابد زیرا همه افراد مثبت‌تر هستند.
بسیاری از خانواده‌ها به این نکته توجه می‌کنند که شاداب ماندن کار سختی است. در این مورد آرنال می‌گوید، این مسئله با تمرین می‌تواند به یک عادت طبیعی تبدیل شود. وی در ادامه پیشنهاد می‌کند که کارهایی مانند اضافه کردن منظم یادداشت‌هایی با عنوان “بسیار خوشحال هستم که تو فرزند من هستی”، را انجام بدهید. همچنین می‌توانید به او افتخار کنید به این دلیل که شب قبل در طول بازی فوتبالش خیلی سخت دویده است و این را به کودک خود بگویید.
یک ایده‌ی دیگر استفاده از یک ظرف پر از تیله‌های رنگی است. در واقع شما در ابتدای روز این ظرف را پر از تیله‌های رنگی برای بچه‌های خود می‌کنید. سپس هر بار که کودکتان را تحسین می‌کنید، یک تلیه را از ظرف خارج می‌کنید. توجه کنید که هر رنگ تیله را به یک کودک اختصاص بدهید. این کار باعث می‌شود که شما در مسیر درست بمانید و تلاش خود را بیشتر بکنید.
تجربه والدین
یکی از مادران می‌گوید: “زنگی را در آشپزخانه گذاشتم، سپس هر زمان که کسی نیاز به در آغوش گرفتن داشت، می‌توانست آن را به صدا درآورد. این استراتژی به بچه‌ها این قدرت را می‌دهد که بدون اینکه واقعا بگویند: “در حال حاضر به عشق نیاز دارم” درخواست توجه مثبت کنند.”
پیشنهاد ما: مطالعه مقاله‌ی تکنیک تربیتی وقفه کوتاه.
یکی دیگر از مادران در این مورد می‌گوید: “من یک دوره ۱۲ هفته‌ای برای والدین را گذراندم که بر تقویت مثبت تمرکز داشت. از این استراتژی برای دختر ۵ ساله‌ام و همچنین برای پسر 7 ساله‌ام استفاده می‌کنم. با گفتن مرتب جملاتی مانند: “وقتی با خواهرت خوب رفتار می‌کنی واقعا من را خوشحال می‌کنی”، سعی در تحسین رفتارهای درست دارم. همچنین وقتی در زمان شام بچه‌ها کمک می‌کنند از آن‌ها قدردانی می‌کنم. همین مسئله باعث شده است که بچه‌ها در کارهای بیشتری در خانه مشارکت کنند. به طور کلی وضعیت روحی اعضای خانواده‌ام بعد از این کارها بهتر و مثبت‌تر شده است.
بنابراین، سعی کنید در این مسیر تلاش کنید و زود ناامید نشوید. با ادامه تلاش خود متوجه خوبی‌ها می‌شوید و تمام افراد خانواده پاداش این رفتار را خواهند گرفت.
