اختلال نافرمانی مقابله جویانه در کودکان و راهکارهای بهبود آن 

مقدمه

والدین همواره به دنبال بهترین تکنیک و راهکار تربیتی برای تربیت و پرورش درست کودک خود هستند. این در حالی است که در برخی از موارد والدین باید از روش‌ها و آموزش‌های خاصی برای فرزندپروری استفاده کنند. یکی از این موقعیت‌ها، هنگامی است که کودک دارای اختلال نافرمانی مقابله جویانه یا ODD است. ممکن است در این شرایط برخی از والدین دچار سردرگمی شوند. به همین دلیل ما در این مقاله به توضیح در مورد اختلال نافرمانی مقابله جویانه در کودکان پرداخته‌ایم.

والدین باید در این شرایط توجه کنند که با تشخیص به موقع این نوع اختلال در کودک خود می‌توانند کمک بزرگی به او بکند. همچنین آموزش‌های مربوط به والدین نیز در روند بهبودی اختلال این دسته از کودکان موثر است. در ادامه‌ی مقاله در مورد روش‌های آموزش والدین و فرزندپروری صحبت شده است. همچنین در مورد یک خبر خوب برای این دسته از والدین نیز توضیحاتی داده شده است.

تجربه‌ یک مادر

من برای خشم، عصبانیت و رفتار انتقام جویانه‌ی دخترم اصلا آمادگی نداشتم. همچنین من هیچ راهکار و تجربه‌ای برای مقابله با رفتار دخترم در دسترس نداشتم. اما متوجه شدم راه حل‌هایی برای خانواده‌هایی که فرزندانی سر سخت دارند، وجود دارد.
کودک 5 ساله‌ی من در حالی که با مشت به من می‌زد، جیغ می‌کشید. او می‌گفت: “مامان تو در مورد همه چیز اشتباه می‌کنی، ازت متنفرم. موهاتو هم دوست ندارم.” جیغ‌های او بسیار طولانی بود. به طوری که بی‌وقفه در حدود یک ساعت فقط جیغ می‌کشید. وقتی از او خواستم که کفش‌هایش را بپوشد تا به فروشگاه برویم، او شروع به این جیغ کشیدن و پرخاشگری کرد.

این دسته از کودکان معمولا در مقابل والدین و حرف‌هایشان پرخاشگرانه عمل می‌کنند و سعی در نافرمانی از دستورات والدین دارند. رفتار کودکان دارای این نوع اختلال در فضای حاکم بر خانواده نیز تاثیرگذار است. در بسیاری از موارد باعث کلافگی و خستگی والدین می‌شود، خصوصا اگر والدین آموزش و مهارت لازم برای برخورد با این دسته از کودکان را نداشته باشند.

سردرگمی والدین

در رابطه با دخترم ما مواردی مثل جیغ زدن، لگد زدن و پرتاب چیزها را طوفان شدید می‌نامیم. وقتی خشم و عصبانیت او شروع می‌شود، به سمت من می‌آید و سعی می‌کند به من مشت و جنگ بزند. در مقابل من سعی می‌کنم که او را مهار کنم تا او به هیچ یک از ما آسیبی نرساند. این در حالی است که دخترم معمولا در جمع رفتار بهتری دارد. من بارها به دلیل جیغ کشیدن‌های دخترم در فروشگاه‌های مواد غذایی، مجبور شدم آنجا را ترک کنم و او را به دنبال خود از فروشگاه خارج کنم. در هر لحظه دختر من می‌تواند به چیزی غیر قابل پیش بینی تبدیل شود. هر لحظه منتظر یک واکنش و رفتار از او هستیم.

همچون دیگر والدینی که کودکانی دارند که از دستورات آن‌ها نافرمانی می‌کنند، من داشتم کاملا شکست می‌خوردم. دانستن اینکه چه چیزی باعث رفتار بچه‌ی من می‌شود و اینکه چه مراحلی برای جلوگیری از رفتارهای مخل و پرخاشگرانه‌ی او مناسب است، دشوار بود. من نمی‌دانستم در چه زمان و چه مرحله‌ای باید به یک متخصص و مشاور مراجعه کنم. در واقع هیچ چیز مرا برای اینکه کودکم نافرمانی کند، آماده نکرده بود. در واقع من برای شرایط پیش آمده هیچ گونه آمادگی و آموزشی ندیده بودم. اما به تدریج و طبق اطلاعاتی که دریافت کردم، متوجه شدم آنقدر هم شرایط بد نیست. چرا که راه حل‌هایی برای من و خانواده‌هایی که فرزندانی دارند که نافرمانی می‌کنند، وجود دارد.

رفتار والدین در مقابل نافرمانی کودکان

دخترم بچه‌ای آرام و دوست داشتنی بود. اما وقتی او سه ساله شد ناگهان همه چیز تغییر کرد. او کتاب‌ها را پاره می‌کرد و بر روی دیوار‌ها خط خطی می‌کرد. گاهی اوقات همه‌ی این کارها را جلوی چشمان من انجام می‌داد. وقتی این کارها را انجام می‌داد، من سعی می‌کردم جلوی کارهای او را بگیرم و مانع از انجام آن‌ها بشوم. اما با مقابله‌ی من طوفان دیگری به پا می‌شد. به طور کلی مانع شدن در انجام کارهای او شرایط را بدتر می‌کرد و او عصبانی‌تر می‌شد.

راهکارهای مقابله

برای اینکه مانع از انجام کارهای او بشوم، راهکارهای بسیاری وجود داشت. به طور مثال می‌توانستم جایزه‌ای را تعیین کنم و در صورت انجام کارهایی که می‌گفتم، این جایزه را به او بدهم. همچنین از راهکار دیگری مثل گوشزد کردن عواقب کارهایی که انجام می‌داد، نیز استفاده کردم اما نتیجه‌ای نگرفتم. من به ناچار اسباب‌بازی‌های گرانبهای او را از دسترسش خارج می‌کردم. اما با تمام این کارهایی که گفتم باز هم او همچنان از انجام آنچه من می‌خواستم، امتناع می‌کرد. البته گاهی اوقات فقط برای اینکه توجه من را به کاری جلب کند، برخی از کارهایی را که می‌گفتم را انجام می‌داد. او واقعا غیرقابل پیش‌بینی بود.

Elisabeth Stitt مربی آموزش والدین و نویسنده، تجربه مشابهی با فرزندانش در این زمینه داشته است. وی بیان می‌کند: “از حدود 15 تا 27 ماهگی، هر روز یک بحث و جدل طاقت فرسا با کودکم داشتم. دعواها و بحث‌های کودکم با این هدف بود که شاید بتواند از این راه کاری که دلش می‌خواهد را انجام دهد و من در مقابل خواسته‌هایش کوتاه بیایم.” اما نکته‌ی قابل توجه این بود که زمانی که دخترش حرف زدن یاد گرفت، شرایط کمی بهتر شد. در واقع صحبت کردن و حرف زدن در مورد زندگی، کارها و مسائل روزمره، بخش کوچکی از مشکلات را حل کرد و این باعث بهتر شدن شرایط حتی به میزان کم شد.

ویژگی و رفتار

نافرمانی کودکان یک طیف است. این دسته از کودکان به این صورت هستند که باید هر کاری که تمایل دارند را حتی با وجود مخالفت دیگران، انجام دهند. همچنین خیلی در انجام کار مورد نظر خود مصمم هستند. این کودکان به این شکل به دنیا آمده‌اند. برخی از افراد در واکنش به این رفتارها کودک را دارای اثرات کوتاه مدت trauma تشخیص می‌دهند. در برخی موارد دیگر کودکان ممکن است به طور رسمی به بیماری شدیدتری به نام اختلال نافرمانی مقابله جویانه تشخیص داده شوند.

تشخیص

به طور معمول، این اختلال در یک کودک بر اساس شواهد گفته شده از سمت والدین یا سرپرستانشان تشخیص داده می‌شود. به این دلیل که اغلب والدین بار اصلی نافرمانی‌ و مخالفت کودک را تحمل می‌کنند. موسسه Trauma and Loss in Children (TLC)، یک سازمان آمریکایی است که برنامه‌هایی را در مورد آسیب‌های دوران کودکی ارائه می‌دهد. این سازمان یادآوری می‌کند که مشاهده رفتار نافرمانی در یک محیط بالینی که کودکان ممکن است هیچ واکنشی نشان ندهند، بسیار دشوار است. تشخیص اختلال نافرمانی مقابله جویانه به عنوان الگویی از خلق و خوی تحریک‌پذیر، رفتارهایی مبنی بر بحث و مخالفت با دیگران و انتقام جویی تعریف می‌شود، که حداقل شش ماه طول بکشد.

عدم کنترل رفتار و عصبانیت

کودک خیلی راحت عصبی می‌شود. کنترل رفتار خود را به سرعت از دست می‌دهد و خشمگین می‌شود. علاوه بر موارد گفته شده با والدین یا سرپرستان خود بحث می‌کند و از پیروی قوانین و حرف‌های آن‌ها امتناع می‌کند. غالبا این دسته از کودکان عمدا دیگران را تحریک می‌کنند و آن‌ها را به خاطر اشتباهات یا رفتارهای نادرست خود مقصر می‌دانند.

تاثیر جنسیت بر نوع رفتار

طبق گزارشی از آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا (AACAP)، بین یک تا 16 درصد کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله جویانه هستند. پسران مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله جویانه بیشتر تمایل به بحث و گفت‌وگو با دیگران را دارند. همچنین بیشتر کنترل رفتار خود را از دست می‌دهند و عصبانی می‌شوند. در حالی که دختران تمایل به دروغ گفتن و عدم همکاری دارند.

تفکیک درست

خیلی مهم است که کودکانی که به طور مزمن نافرمانی می‌کنند (یا یک کودک مبتلا به ODD)، از کودکی که به دلیل آسیب روحی در زندگی خود (مانند طلاق یا اتفاق ناگهانی) رفتارهای مخرب از خود نشان می‌دهد، تفکیک شود. در واقع آسیبی که ناشی از خشونت جنسی، آسیب جدی، تهدید به مرگ و … است، یک سرکشی یا نافرمانی موقت برای کودک ایجاد می‌کند. که با حمایت مدوام والدین این رفتار باید کوتاه مدت طول می‌کشد.
به همین دلیل مهم است که بررسی شود که چه چیزی ممکن است باعث ایجاد این گونه رفتارها در کودک بشود.

Clair Mellenthin یک مددکار بالینی اجتماعی، سرپرست بازی درمانی و یک درمانگر است که با کودکانی که نافرمانی می‌کنند و والدین آن‌ها کار می‌کند. وی بیان می‌کند: “این اختلالات به درستی تشخیص داده نمی‌شوند، زیرا شما برای بر روی رفتار تمرکز می‌کنید به جای اینکه به دنبال علت این رفتارها باشید. که برخی اوقات این روش تشخیص باعث تشخیص اشتباه می‌شود. به طور مثال ممکن است کودک فقط دارای مشکل آسیب (trauma) باشد. بنابراین ریشه‌یابی رفتار مهم است.” والدین با مطالعه‌ی مقاله با عنوان اختلال آسیب رشدی در کودکان اطلاعاتی مفیدی را می‌توانند در مورد trauma کسب کنند.

محرک‌های ایجاد تنش در کودک

هر چقدر که در روانشناسی و مطالعات رفتاری دانش بیشتری کسب می‌کنیم، موارد مهم‌تری آشکار می‌شوند. به طور مثال مشخص می‌شود که رفتارها می‌توانند به دلیل رویدادهایی یا یادآوری وقایعی که برای کودک آسیب‌زا بوده است، ایجاد شوند. فرزند من مشکلات پزشکی داشت که بر رفتار او تاثیر می‌گذاشت.

هر آنچه احساس اختیار او را تهدید کند، باعث خشم او می‌شود. Stitt نیز تجربه‌ی مشابهی با دخترش داشت. او می‌گوید وقتی که دخترش چیزی را که می‌خواست، بدست نمی‌آورد، اوضاع بدتر می‌شد. در واقع هر چیزی که توانایی کنار آمدن و سازگار گشتن کودک را کاهش دهد نیز می‌تواند محرک باشد. به همین دلیل خواب و گرسنگی اغلب نقش اصلی را دارند. چرا که اختلال در خواب و گرسنگی کشیدن باعث کلافگی و پرخاشگری در کودکان می‌شود.

تاثیرات خواب

 Sujay Kansagra، پزشک و مدیر برنامه پزشکی خواب عصب شناسی مربوط به کودکان در دانشگاه Duke است. وی در زمینه‌ی خواب بیان می‌کند: “داشتن خواب کافی بسیار مهم است. خواب یک ستون اصلی در حمایت از عملکرد طبیعی مغز است. بدون خواب همه‌ی ما مستعد اختلال در انرژی، خلق و خو و رفتار هستیم. خواب کم می‌تواند مشکلات رفتاری را در کودکان بدتر کند، که ممکن است علت این نوع اختلال باشد. این مسئله به ویژه با ورود تکنولوژی و تاثیر منفی آن بر خواب می‌تواند مشکل ساز شود.” تغییرات غیر منتظره در روزمرگی‌ها، دستورات خشن کلامی، ناسازگاری در تغییر بین فعالیت‌ها یا موقعیت‌ها از جمله محرک‌های رایج هستند. همچنین رد کردن درخواست‌هایی که از نظر سنی متناسب با سن کودکان نیستند نیز باعث تحریک و واکنش نشان دادن کودک می‌شود.

راهکارها

سوال بسیاری از والدین این است، که وقتی تشخیص داده شد که فرزندمان دارای این نوع اختلال است، باید چه کاری انجام دهیم؟ مداخله زودهنگام با یک کودک که نافرمانی می‌کند حیاتی است. چندین گزینه درمانی مختلف در دسترس است. اما موفقیت آمیزترین گزینه‌ها معمولا ترکیبی از آموزش والدین و بازی یا گفتار درمانی است. البته بازی یا گفتار درمانی که متناسب با سن کودک و شدت نافرمانی او تهیه شده است. در حقیقت، مطالعات نشان داده است که موثرترین راه برای کاهش مسائل رفتاری، مداخله و آموزش زود هنگام والدین است. همچنین باید گفت که اغلب اوقات، آموزش والدین آسان‌تر از آموزش کودکان است.

کودکان اختلال نافرمانی مقابله جویانه که تحت درمان قرار نمی‌گیرند، می‌توانند به یک بیماری شدید‌تر به نام اختلال سلوک مبتلا شوند. اختلال سلوک در کودکان می‌تواند منجر به سوء مصرف مواد (استفاده افراطی و اعتیاد گونه از دارو) و کوتاهی در انجام وظایف شود. این نوع اختلال در واقع یکی از ختلالات روانی است که در دوره‌ی کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود.

عزت نفس

Clair Mellenthin به عنوان یک درمانگر بازی درمانی که مرتبا با والدین آزرده خاطر مشورت می‌کند، خاطر نشان می‌کند که نظم و انضباط با بچه‌هایی که نافرمانی می‌کنند، ممکن است مشکل باشد. وی بیان می‌کند: “یک رویکرد اقتدارگرایانه به طور معمول نتیجه معکوس خواهد داد. در عوض سعی کنید با بچه‌های خود به خوبی رفتار کنید. همچنین از الگوهای ارائه جایزه برای رفتارهای خوب کودک خود استفاده کنید. اغلب این دسته از کودکان اعتماد به نفس پایینی دارند و هنگامی که والدین تنبیه بیشتری را برای آن‌ها در نظر می‌گیرند، تمایل دارند که رفتارهای منفی خود را تقویت کنند. در نتیجه این کار مشکلات مربوط به عزت نفس آن‌ها را نیز بدتر می‌کند.”

تربیت منحصر به فرد

واضح است که کودکانی که نافرمانی می‌کنند، نیاز به رویکردی منحصر به فرد در امر تربیت و ایجاد نظم دارند. که در برخی موارد پی بردن و به کار بردن آن‌ها درماندگی و خستگی را به همراه دارد. Julie Polanco از اینکه به پسرش که نافرمانی می‌کند، کمک کند و وضعیت خانواده‌اش را بهبود دهد، درمانده بود. او بیان می‌کند: “ما در ابتدا بسیاری از استراتژی‌های مربوط به مدیریت رفتار به روش سنتی را امتحان کردیم. اما هیچ یک از آن‌ها نتیجه نداند. در حقیقت او بدتر شد.”

فرصت دادن، تنبیه و آموزشات مقدماتی هیچ کدام جواب ندادند. با این حال در نهایت کارهایی که انجام دادیم یک مسئله برای ما روشن شد.
ما فهمیدیم: “تمام مدت در حال تلاش برای ایجاد تغییر در او بودیم. که این کار اشتباهی بود. چرا که ما به جای اینکه او را تغییر دهیم، باید خود را اصلاح می‌کردیم. ما آنقد روی رفتار بد او متمرکز بودیم، که متوجه نبودیم که او احساس می‌کند که مورد بی‌مهری و طرد شدن قرار گرفته است.”

دادن اختیار

Polanco دریافت که دادن اختیار بیشتر به پسرش باعث افزایش عزت نفس و شاد‌تر شدن او شده است. آن‌ها تصمیم گرفتند تا بر نقاط قوت او تمرکز کرده و اعتماد به نفس او را با گوش دادن به او و حمایت از او تقویت کنند.
در مورد خودم، من فهمیدم که نمی‌توانم برای کودک پنج ساله‌ام مثل یک پدر یا مادر معمولی برخورد کنم. من نمی‌توانستم سبک تربیتی که برای خواهر بزرگ‌ترش داشتم را برای او به کار ببرم. در حقیقت من باید روش تربیتی را که مختص رفتار او بود را به کار می‌بردم.

من مجبور بودم به انتخاب‌هایش توجه کنم و ایده‌های خود را به او تحمیل نکنم. وقتی او عصبانی می‌شد، من مجبور بودم به او عشق و محبت ببخشم. همچنین وقتی او عصبی می‌شود باید حضور داشته باشم تا مانع از این شوم که به خودش یا افراد دیگر آسیب برساند. احساس می‌کردم این کار شبیه یک رقص ظریف است. هر چند در پایان، من برای هر دو دخترم به دنبال یک روش درمانی بودم. که این درمان شامل آموزش برای من باشد تا یاد بگیرم، که در مورد رفع نیازهای منحصر به فرد دو دخترم چگونه عمل کنم.

تاثیرات مثبت درمان

درمان همان اندازه که برای کودکانم انجام می‌شد، برای من نیز برقرار بود. من قبل از هر جلسه پانزده دقیقه با درمانگر ملاقات داشتم. او به من کمک کرد تا تکنیک‌های تربیتی خود را اصلاح کنم. همچنین روش‌های جدید برای ارتباط و راهنمایی آن‌ها به من آموزش داد. با این راهکارها و روند درمانی که داشتیم، هر دو دختر من شکوفا شدند. در واقع شرایط زندگی برای ما خیلی بهتر از قبل شد. والدین باید توجه کنند که مجبور نیستند، تربیت یا اصلاح کودک خود را به تنهایی انجام دهند. بلکه می‌توانند از روش‌های دیگری مثل مشاور کمک بگیرند و امیدوار باشند که مشکلات حل می‌شود.

خبر خوب

این قسمت از مقاله که بخش انتهایی آن است، شامل خبرهای خوبی برای والدین این دسته از کودکان است. در این قسمت به توضیح در مورد تاثیر تشخیص به موقع اختلال نافرمانی مقابله جویانه در کودکان پرداخته شده است. همچنین در مورد تاثیر این نوع اختلال بر آینده شغلی این دسته از کودکان نیز نکات مفیدی گفته شده است.

تشخیص به موقع

برای بیشتر بچه‌ها، علائم اختلال نافرمانی مقابله جویانه با گذشت زمان بهبود می‌یابد. گزارش آکادمی روانپزشکی کودک و نوجوان آمریکا (AACAP) ادعا می‌کند که 67 درصد از کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله جویانه در صورت دریافت درمان در طی سه سال علائم آن‌ها رفع خواهد شد. مطالعات دیگر نشان می‌دهد که هر چه مشکل کودک در سن کمتری تشخیص داده شود، علائم آن به طور کامل برطرف می‌شود.
اما تشخیص و درمان به موقع برای آینده چه معنایی دارد؟
اول از همه، اگر موفق به درمان شوند، احتمال موفقیت آن‌ها به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. در این شرایط یک فرزندپروری خوب که شامل مواردی مثل دادن اختیار به کودک است، کمک بسیار زیادی می‌کند. علم همچنین به ما می‌گوید که کمی شجاعت داشتن می‌تواند به دانش‌آموزان راهنمایی (یا متوسطه) در مسیر بهبودی کمک کند.

مطالعات انجام شده

در یک مطالعه طولی 40 ساله که در روانشناسی رشد در سال 2015 منتشر شد، نشان داد که نافرمانی یک شاخص اصلی است در تعیین اینکه چه کودکانی در بزرگسالی، موفق هستند.

محققان بیان می‌کنند: “یکی از توضیحات ممکن است این باشد که افرادی که دارای سطوح بالاتری از قانون شکنی و نافرمانی نسبت به اقتدار والدین هستند، تمایل بیشتری نیز برای دفاع از منافع و اهداف خود دارند. بنابراین این ویژگی منجر به نتایج مطلوب فردی می‌شود.” به عبارت دیگر، این دسته از کودکان در آینده مذاکره کننده‌های عالی حقوق را تشکیل می‌دهند که هنگام مواجه شدن با مشکلاتی برای اهدافشان می‌توانند به راحتی در مقابل آن پافشاری کنند و موانع را از سر راه خود بردارند.

Mellenthin با موارد گفته شده در مورد آینده شغلی این دسته از کودکان موافق است. وی بیان می‌کند: “این بچه‌ها بسیار مقاوم هستند. همچنین دارای قدرت و قاطعیت بسیار زیادی هستند. رفتارهای این دسته از کودکان والدین را کلافه و خسته می‌کند اما این در حالی است که این نافرمانی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا در بزرگسالی موفق باشند.”

آینده شغلی

دختر Stitt که اکنون 21 ساله است، دارای نیرو و توانمندی بسیار زیادی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. او دختر بسیار توانمندی شده است.
Stitt بیان می‌کند: “برای هر چیزی که ارزشش را داشته باشد، روش و کار خود را روی آن متمرکز کرده و پرتلاش و با پشتکار برای آن کار عمل می‌کند.”

او همچنین ذکر می‌کند: “دخترش به طور مستمر و پایدار به کارهای خود علاقه‌ دارد و هیچ گونه اجباری در علاقه‌ی او دخیل نیست. همچنین سخت کوش، برنامه‌ریزی شده و سازمان یافته عمل می‌کند.”

Polanco پس از تغییر استراتژی فرزندپروری خود، شاهد شکوفایی، توانایی در مدیریت و ایستادگی در مقابل مخالفت‌ها برای اهداف خود، در پسرش است.
در مورد دخترم که تنها شش سال دارد، آینده ناشناخته اما امیدوار کننده‌ای وجود دارد. تماشای اینکه او بدون کمک دیگران در تلاش برای یاد گرفتن اسکیت است، نمایانگر مقاومت و پایداری او است. شک ندارم که تمام کارهایی که قصد انجامشان را دارد، به سرانجام خواهد رساند. اختلال نافرمانی او برایش سازنده و موثر بوده است.

سخن آخر

طیف گسترده‌ای از نافرمانی‌ها در کودکان وجود دارد. اگر احساس می‌کنید که نافرمانی کودک شما در مدرسه یا خانه اخلالگر است. همچنین اگر طولانی‌تر از مدتی شده است که آرامش فضای خانواده را مختل کرده است، احتمالا زمان آن فرا رسیده است که از متخصص کمک بگیرید. خوشبختانه با معالجه و آموزش هم برای والدین و هم برای کودک، کودکان دارای این نوع اختلال می‌توانند زندگی شاد، رضایت بخش و موفقی داشته باشند.
همانطور که قبلا گفته شده تشخیص به موقع اختلال نافرمانی مقابله جویانه در کودکان باعث بهبودی سریع در کودکان می‌شود. بنابراین والدین باید در تشخیص به موقع این نوع اختلال هوشیار باشند و در صورت بروز موارد گفته شده به متخصص مراجعه کنند.