مقدمه
وقتی نوزاد به دنیا می آید، مادر که زایمان را پشت سر گذاشته است، تا چند هفته به مراقبت نیاز دارد. اما مراقبت از مادر شامل چه کارهایی می شود؟ چه نکاتی را باید در نظر گرفت؟ و چگونه می‌شود به بهترین نحو از او مراقبت کرد؟ اگر به دنبال پاسخ این سوالات هستید این مطلب را همراه ما باشید. زیرا ما می‌خواهیم یک راهنمای کامل و عملی از نحوه مراقبت از مادر در هفته های اولیه پس از تولد نوزاد را به شما ارائه دهیم.
وضعیت جسمی و روحی مادر پس از زایمان چگونه است؟
مادران گرامی که پس از بچه‌دار شدن حس می‌کنید حالتان اصلاً خوب نیست، حال جسمی‌تان و حتی حال روحی‌تان به نظر خوب نمی رسد، نگران نباشید. این کاملاً عادی است. شما از مرحله بسیار سخت و مهمی گذر کرده‌اید. از حالا به بعد حالات جسمی و روحی شما رو به بهبود خواهد بود.
شما در دوران بارداری تغییرات زیادی داشته‌اید؛ هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی، هم از نظر هورمونی و غیره. حالا قرار است از تمام آن تغییرات جدا شوید و به تغییرات جدیدی که مادر شدن است بروید. بنابراین تمام این اتفاقات بدن شما و روح شما را تحت تاثیر قرار داده است. برخی از این تغییرات بسیار زیبا هستند؛ زیرا شما به دنیای مادری آمدید. اما برخی خیلی زیبا نیستند ولی بسیار مهم هستند.
شما باید بدانید که چه تغییراتی کرده‌اید تا متوجه شوید که به چه مراقبت های نیاز دارید.
از این رو ما در ادامه درباره تغییرات مهمی که در شما شکل گرفته است و مراقبت‌هایی که در رابطه با آن تغییر نیاز دارید، در بخش‌های جداگانه صحبت می‌کنیم. اگر نکاتی که در ادامه می گوییم را در نظر بگیرید، مراقبت از مادر پس از زایمان در کنار مراقبت از نوزاد راحت‌تر خواهد بود.
تغییرات در واژن و مراقبت از آن
یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن که تحت تاثیر بارداری و زایمان قرار می‌گیرد واژن زن است.
در هفته‌های اولی که نوزاد شما به تازگی به دنیا آمده است، واژن شما رو به بهبود می‌باشد. از این رو پوشش داخلی رحم شما فرو می ریزد و این باعث تقریباً ۴۰ روز خونریزی می شود.
واژن در این دوران ترشحاتی دارد که به آن لوشیا (lochia) می گویند.
این خونریزی از واژن در ابتدا مانند یک دوره پریودی بسیار سنگین به نظر می رسد. اما به تدریج این میزان خونریزی کاهش پیدا می‌کند و در نهایت به یک ترشح خفیف می‌رسد.
خونریزی 40 روزه پس از زایمان چیست؟
آن خونی که در تقریباً ۴۰ روز پس از به دنیا آمدن فرزندتان از واژن شما می آید، خون فرو ریختن دیواره داخلی رحم شما می باشد. این موضوع به بهبود واژن شما کمک می کند. بنابراین نگران آن نباشید.
در این دوران تنها کافیست از نوار بهداشتی‌های ساده ترجیحاً سایز بزرگ استفاده کنید. بدین ترتیب لکه های خون به لباس شما سرایت پیدا نمی‌کنند.
سعی کنید از نوار هایی که دارای عطر خاص هستند استفاده نکنید. زیرا ممکن است باعث تحریک در ناحیه واژن شما شوند.
همچنین استفاده از تامپون ممکن است باعث ایجاد سندروم شوک سمی (toxic shock syndrome) شود، بنابراین آن را نیز استفاده نکنید.
باکتری استافیلوکوکوس اورئوس، باعث ورود سمومی جدی به جریان خون در یک وضعیت پزشکی نادر می‌شود که به آن سندروم شوک سمی (TSS) می‌گویند.
مراقبت از مادر در دوران خونریزی 40 روزه
توصیه هایی که همیشه ما از گذشته از بزرگان‌مان شنیدیم و حتی پزشکان نیز آن را توصیه می‌کنند این است که در چند روز اول که مادر نوزادش را به دنیا می آورد، بهتر است دیگران را نبینند و به دیدار آنها نرود. زیرا در هفته اول و یا تقریباً ده روز اول خونریزی شدید است و ملاقات با دیگران ممکن است او را اذیت کند.
یکی از روش های مراقبت از خود در این دوران این است که از این که به دیدار دیگران نه بگویید نترسید و راحت باشید.
البته اگر پس از گذشت یک هفته تا ۱۰ روز باز هم میزان خونریزی شما کم نشد، این را نشانه این بگیرید که شما به استراحت بیشتری نیاز دارید.
تغییرات در ناحیه پرینه و مراقبت مورد نیاز از مادر در این مورد
علاوه بر واژن، ناحیه پرینه شما نیز نیاز به بهبود دارد. گاهی اوقات در طول زایمان طبیعی پزشکان مجبور می‌شوند که در ناحیه پرینه شما برش‌هایی ایجاد کنند. پس از زایمان این برش‌ها را بخیه می زنند. پس از تولد نوزاد تا مدتی محل این بخیه ها درد و ورم و ناراحتی دارد.
حتی اگر هیچ برشی هم در این ناحیه ایجاد نشده باشد، باز هم بر اثر زایمان طبیعی ممکن است ناراحتی هایی در این بخش برای شما به وجود بیاید. برای تسریع بهبود، شما نیاز به مراقبت دارید.
برخی از مراقبت هایی که برای این بخش به درد شما می خورند، عبارتند از:
مراقبت‌های مربوط به پرینه
- زمانی که برای دوش گرفتن به حمام می روید این ناحیه از واژن را با آب و صابون ساده تمیز کنید. از هیچ گونه صابون یا شامپو بدن دارای عطر استفاده نکنید.
- اگر در این بخش دچار ورم و درد شدید میتوانید از کمپرس یخ برای کاهش درد استفاده کنید
- از آنجایی که واژن شما پس از زایمان خونریزی دارد و دائم از پد استفاده می‌کنید بهبود بخش پرینه ممکن است با وقفه روبرو شود. از این رو بهتر است که وقتی که تنها هستید بر روی تخت خود یک حوله پهن کنید و بدون اینکه از پد استفاده کنید، بر روی آن حوله دراز بکشید. تا کمی هوا به بخش پرینه‌ی شما برسد. رسیدن اکسیژن به این بخش می‌تواند در بهبود آن به شما کمک کند.
- چنانچه زمانی که ادرار می‌کنید این بخش سوزش دارد، می توانید از برخی از وسایلی که وجود دارد و مستقیماً می‌شود در بخش ادرار نگه داشت و ادرار کرد استفاده کنید. تا ادرار شما به بخش پرینه برخورد نداشته باشد.
- فعالیت های ورزشی آرام می‌توانند به شما کمک کنند. فعالیت هایی که شامل سفت کردن و رها کردن عضلات واژن هستند. این تمرین ها با رساندن جریان خون بیشتر به اندام تناسلی شما باعث بهبود هرچه سریعتر پرینه می شوند.
- برخی از پزشکان طب سنتی حمام‌های گیاهی را نیز پیشنهاد می کنند. در این مورد باید ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. منظور از حمام گیاهی: برخی از گیاهان مانند گل‌های همیشه بهار، بابونه و … را به مدت چند دقیقه در آب جوش می گذارند. سپس با برخی مواد سنتی دیگر مانند نمک دریا و …، مخلوط می‌کنند. سپس آن را در بخش واژن می گذارند.
تغییرات در سینه و مراقبت از آن
پس از زایمان، شیر به سینه های شما وارد می شود. سپس شما آماده شیردهی به فرزندتان می‌شوید. گاهی اوقات وارد شدن شیر به سینه باعث ورم در سینه و حساس شدن آن می‌شود.
اگر شما دارای شیر زیادی باشید، ممکن است این ورم و درد بیشتر شود. در صورتی که شما مکرراً به فرزند خود شیر دهید، این دوران را راحت تر خواهید گذراند.
ممکن است گاهی اوقات سینه های شما داغ و سفت شوند که در این حالت بهتر است، قبل از شیر دادن به نوزاد، چند قطره از شیرتان را از سینه خارج کنید، سپس سینه‌هایتان را در دهان کودک بگذارید.
همچنین اگر کودک شما خواب است و سینه های شما پر از شیر شده است، می توانید در همین حال او را کمی تکان دهید تا بیدار شود. سپس سینه هایتان را در دهان او بگذارید. تا حدی که سینه شما از فشار خارج شود می تواند در این حالت شیر بخورد.
همچنین در هفته های اول ممکن است شب‌ها سینه‌ی شما نشت شیر داشته باشد که میتوانید از پد های مخصوص شیردهی استفاده کنید تا شیر به لباس‌هایتان نرسد.
در جریان مراقبت از مادر پس از زایمان چه زمانی نیاز به تماس با پزشک وجود دارد؟
برخی اتفاقاتی که پس از زایمان در جریان هستند، مشخص است که نیازی به پزشک ندارند. مانند آنچه در بالا اشاره کردیم. از ورم سینه گرفته تا درد کم در ناحیه پرینه یا خونریزی در هفته‌های اول. اما گاهی اوقات ممکن است مشکلاتی پیش بیاید که نیاز به تماس با پزشک وجود داشته باشد. برای راحت کردن خیالتان ما این موارد را در ادامه لیست می‌کنیم.
- در رابطه با ترشحات واژن در صورتی که ناگهان به رنگ قرمز روشن درآید یا خونریزی خیلی شدید شود، بوی بدی داشته باشد یا لخته خون مشاهده شود، سریعا با پزشک تماس بگیرید.
- در صورت مواجه شدن با مشکل در دفع ادرار، با پزشک تماس حاصل فرمایید.
- کمی حساس بودن در بخیه‌های بخش پرینه عادی است، اما اگر حس کردید بسیار این بخش حساس شده است، باز هم با پزشک ارتباط بگیرید.
- تب یا علائمی شبیه آنفولانزا، احساس سرگیجه و ضعف نیاز به بررسی پزشک دارند.
- در صورت مشاهده نشانه‌هایی از لخته شدن خون، با پزشک تماس بگیرید. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها: شکل گرفتن ناحیه‌ای داغ، ملتهب یا قرمز روی پا.
آغوز چیست؟
برای مراقبت کامل پس از زایمان از مادر مهم است که اصطلاحات مربوط به این دوران را به خوبی بدانیم. یکی از این اصطلاحات آغوز است.
سینه های مادر قبل از اینکه پر از شیر شود مایعی سبک در آن وارد می شود که آغوز نام دارد. این مایع سرشار از پروتئین، کالری ویتامین و مواد معدنی و همچنین مقادیر بالایی از آنتی بادی های محافظ است. بسیاری از مواد مغذی که بدن کودک نیاز دارد این آغوز فراهم می کند. همچنین آنقدر سبک است که به کلیه نوزاد فشاری وارد نمی کند.
مادر آب بدنش را از دست می‌دهد!
یکی از نکات مهم دیگری که در رابطه با مراقبت از مادر باید بدانید این است که پس از زایمان در چند هفته اول مادر به میزان زیادی آب بدنش را از دست می دهد.
برای مثال به شدت عرق می کند، یا نیمه شب‌ها چندین بار برای ادرار کردن از خواب بیدار می شود. از آنجایی که حجم خون در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند، آب اضافی ناشی از این اضافه حجم خون در بدن مادر پس از زایمان می ماند.
بنابراین بدن مادر حالا به دنبال خلاص شدن از شر این آب اضافی بدن است و از راه‌های گوناگون این آب را از دست می دهد تا به حالت عادی بازگردد.
از این رو به هیچ عنوان نگران عرق کردن زیاد یا ادرار کردن زیاد در این دوران نباشید.
سخت کار کردن روده
پس از زایمان، روده های مادر کمی کند کار می کند که زمان توالت او را افزایش می دهد. این موضوع نیز نگران کننده نیست. کاملا عادی است که اولین حرکات روده بعد از زایمان به راحتی انجام نشود.
روده و معده شما به سنگینی رحم عادت کرده است. بنابراین اوضاع برای مدتی کمی کند خواهد بود و احتمالا دچار یبوست خواهید بود.
برای مقابله با یبوست در این دوران، تا جایی که می توانید مایعات، میوه، سبزیجات و غلات کامل با فیبر بالا مصرف کنید. اگر مشکل ادامه داشت، مکمل فیبر یا آب آلو را امتحان کنید.
یبوست با اینکه عادی است در این دوران برایتان بوجود بیاید اما با آن سرسری برخورد نکنید. زیرا ممکن است باعث بواسیر یا همان هموروئید شود که خطرناک است.
با پزشک صحبت کنید تا به شما دارویی بدهد تا مدفوع نرم شود و یبوستتان برطرف گردد.
دردهای پس از زایمان برای مادر جدید
درباره دردهای پس از زایمان در بالا صحبت کردیم. در کل این را بدانید که پس از زایمان درد داشتن در بدن کاملا عادی است؛ به ویژه هنگام شیر دادن.
شیر دادن باعث درد در ناحیه سینه می‌شود. همچنین زمانی که شما شیر می‌دهید، هورمون اکسی توسین ترشح می شود و این هورمون باعث انقباض در ناحیه رحم می گردد. خود این انقباضات باز باعث درد می‌شوند.
اگر این دردها شدید هستند، می توانید از مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. اما پیش از استفاده از هر نوع دارویی حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
کاهش وزن پس از زایمان
در دوران بارداری به دلایل مختلفی از جمله کم شدن تحرک، پرخوری، هورمون های مربوط به بارداری و غیره شما اضافه وزن پیدا کردید.
قطعاً پس از این که زایمان کنید وزن شما کاهشی خواهد شد؛ اما این کاهش قرار نیست ناگهانی رخ دهد. از این رو این را بپذیرید که قرار است این روند طولانی باشد.
بنابراین در عوض اینکه به کاهش وزن فکر کنید، روی سلامت بدن خود تمرکز کنید، سعی کنید غذاهای مقوی بخورید، به اندازه کافی استراحت کنید و فعالیت و ورزش را به زندگی روزانه خود بازگردانید.
قرار نیست ورزش خیلی سنگینی انجام دهید. در حد یک پیاده روی کم برای شروع کافی است.
احساسات مادر پس از زایمان
احساسات شکننده برای مادر پس از زایمان کاملاً طبیعی است. شما احتمالاً در اولین هفته‌های والدین شدن، کمی تحت تأثیر عظمت مادر بودن خود قرار بگیرید.
در واقع این را بدانید که داشتن هر نوع احساسی در این دوره‌ی حساس کاملا طبیعی است. برای مثال ممکن است یک لحظه شما سرشار از حس عشق به فرزندتان شوید. لحظه ای دیگر خسته شوید، لحظه‌ای غرق در ناامیدی باشید و لحظه ای بترسید. این احساسات کاملا عادی هستند. شما با مسئولیت‌های زیادی روبرو خواهید شد و احساسات مختلفی را طبق همین مسئولیت‌های حس خواهید کرد.
خوشبختانه، نوزادان موجودات انعطاف پذیری هستند و علیرغم بی تجربگی ما می توانند رشد کنند. شما و همسرتان باید از یکدیگر حمایت کنید. به یاد داشته باشید، یادگیری اینکه چگونه یک خانواده و همچنین یک زوج باشید زمان می برد.
کمک گرفتن از دیگران
البته اگر نوزادی که به دنیا آمده است، اولین نوزاد شما باشد، ابتدا به کمک نیاز خواهید داشت. اما به زودی عادت خواهید کرد.
شما به عنوان یک مادر از کارهای زیادی که انجام خواهید داد، خسته می‌شوید. بنابراین هر زمانی که فرصت پیدا کردید استراحت کنید. نوزاد در هفته های اول و حتی در ماه های اول زیاد می‌خوابد، شما سعی کنید زمانی که او می خوابد استراحت کنید.
برای کارهای خانه و آن دسته از کارهای مربوط به نوزاد که به حضور شما نیاز نیست، سعی کنید از دیگران کمک بگیرید. خواهرتان، خانواده‌ی همسرتان و خود همسرتان و دوستانتان می‌تواند در این برهه‌ی حساس همراه شما باشند.
خیلی از افراد هستند که دوست دارند به شما کمک کنند؛ ولی نمی‌دانند چگونه.
اگر کسی از شما پرسید که چگونه می تواند به شما کمک کند حتماً به او بگویید و خجالت نکشید. در فرصت های دیگر شما می توانید برای آن ها جبران کنید.
وسایل را کنار خودتان بگذارید!
همچنین از برخی از راه حل ها میتوانید استفاده کنید. برای مثال در کنار تخت آن چیزهای مختلفی که ممکن است در طول روز نیازتان شود را قرار دهید.
شارژر گوشی، عینک، کتاب، مواد غذایی و غیره. بدین ترتیب دیگر لازم نیست به دیگران کار زیادی بگویید یا اینکه خودتان هر بار از جایتان بلند شوید. فقط لازم است دست خود را دراز کنید و چیزی را که می‌خواهید بردارید.
پوشک کودک، لباس های کودک، پد شیردهی و …، همه این‌ها چیزهایی هستند که شما میتوانید در کنار خودتان قرار دهید.
دوست شدن با دیگر مادران
یکی دیگر از کارهایی که میتوانید انجام دهید و به شما کمک می‌کند این است که با مادران دیگری که به تازگی فرزندشان را به دنیا آورده‌اند، دوست شوید. شما میتوانید از تجربیات یکدیگر استفاده کنید. یکدیگر را حمایت کنید و به یکدیگر مشاوره دهید.
مراقبت از مادر با در نظر گرفتن نکاتی که گفتیم، خیلی راحت‌تر می شود.
