مقدمه
برخی از کودکان هستند که متاسفانه در مهدکودک، در مهمانی‌ها و … کودکان دیگر را کتک می‌زنند. وقتی چنین کاری از کودک خودمان سر بزند، علاوه بر مشکلاتی که برای کودک دیگر به وجود آمده، رفتار کودک‌مان باعث سرافکندگی خودمان می‌شود. به نظر شما، دست بزن داشتن کودکان ریشه در چه چیزی دارد؟ چه عواملی باعث می‌شود کودکان ما دیگران را یا حتی پدر و مادر خود را بزنند؟ از همه مهم‌تر چطور می‌توان به این رفتار آن‌ها پایان داد؟
ما در این مطلب از سری مطالب تربیت کودک در وبسایت بهترین مادر، در رابطه با موضوع دست بزن داشتن کودکان و نحوه برخورد با کودک در چنین شرایطی صحبت می‌کنیم.
تجربه والدین
موضوع دست بزن داشتن کودکان را با موضوعی درباره یک پسر به نام سباستین برای شما توضیح می‌دهیم. پدر و مادر سباستین، در سه سالگی کودک‌شان تعریف کردند که کودک‌شان وقتی یک سال و نیم سن داشت، بچه‌های دیگر را مورد ضرب و شتم و کتک کاری قرار می‌داد.
آن‌ها می‌گویند: “اوایل که او این رفتار را از خودش نشان می‌داد، ما سعی کردیم مسیر رفتاری او را تغییر دهیم. به او می‌گفتیم، تو نمی‌توانی به کودکان دیگر ضربه‌ای وارد کنی و او را سرزنش می‌کردیم. اما هر چه سن او بالاتر می‌رود، همچنان به رفتارش ادامه می‌دهد و ما همچنان در این مورد با او صحبت می‌کنیم.”
والدین سباستین ادامه می‌دهند: “ما از سباستین می‌پرسیم که چرا بقیه را کتک می‌زند؟ از او می‌پرسیم که او فکر می‌کند کتک زدن کار خوبی است یا نه؟ سباستین در پاسخ به سوال ما، معذرت خواهی می‌کند و می‌گوید دیگر کسی را کتک نمی‌زنم. اما باز هم این کار را تکرار می‌کند!”
ما این مطلب را برای والدینی که مشکلی مشابه با والدین سباستین دارند، آماده کرده‌ایم.
نحوه برخورد
داستانی که تعریف کردیم، برای شما آشنا به نظر می‌رسد؟ کودک شما هم همچون سباستین، دلیل کتک زدنش را توضیح نمی‌دهد؟ و با وجود تمام صحبت‌ها و سرزنش‌های شما همچنان به کار خود ادامه می‌دهد؟
ما در ادامه به شما می‌گوییم که مهم‌ترین دلایل دست بزن داشتن کودکان چه دلایلی هستند. به شما می‌گوییم چطور به این رفتار آن‌ها پایان دهید و به شما خواهیم گفت که چه زمانی ممکن است شما کمی کمک برای برخورد با این رفتار کودکان نیاز خواهید داشت.
دست بزن داشتن کودکان نوپا (1 تا 2 سال)
طبق گفته‌های ریچارد ترامبلی (Richard Tremblay)، رئیس یک مرکز معتبر تربیت کودک در کانادا، و جان دورانت (Joan Durrant)، روانشناس و استاد علوم اجتماعی خانواده در کانادا کتک زدن، لگد زدن و گاز گرفتن در سنین 1 تا 2 سال، رفتارهایی طبیعی برای کودکان است.
ترامبلی در این باره توضیح می‌دهد: “ما با توانایی حمله کردن و دفاع کردن به دنیا آمده‌ایم. اما در دوران کودکی باید بیاموزیم که نباید به هیچ عنوان از پرخاشگری جسمی استفاده کنیم.” جان دورانت طبق همین نظر می‌گوید: “برای اینکه کودکان‌مان، بیاموزند که پرخاشگری جسمی کار درستی نیست، ابتدا باید والدین و پرستاران به بچه‌ها بیاموزند که هنگام ناراحتی، نباید از این انگیزه طبیعی برای کتک زدن دیگران استفاده نکنند.”
اگر فرزندتان به شما یا یک کودک دیگر صدمه‌ای وارد کرد، آرام باشید و درک کنید که این رفتار از سوی یک کودک یکی دو ساله طبیعی است. اگر به کودک دیگری ضربه وارد کرده بود، در قدم اول مطمئن شوید حال کودک دیگر خوب است. سپس توجه‌تان را جلب مشت باز کوچک کنید.
رفتار درست در مقابل آن‌ها
طبق نظر جان دورانت: “شما باید کودک را از کسی که صدمه دیده دور کنید؛ اما نه به گونه‌ای که رفتار مجازات کننده یا منزوی کننده‌ای داشته باشید. شما نباید با داد زدن یا کتک زدن نسبت به کودک‌تان واکنش نشان دهید. زیرا با این رفتار یاد می‌گیرند در مواقع ناراحتی از فریاد زدن یا کتک زدن کمک بگیرند.” اگر عادت دارید برای کارهای اشتباه کودک بر سر او فریاد بزنید، به شما پیشنهاد می‌کنیم، مطلب 9 روش موثر برای پایان دادن به فریاد زدن بر سر کودک را مطالعه فرمایید.
یک روانپزشک کودک به نام استر چرلند (Esther Cherland)، در این رابطه عقیده دارد: “نکته مهم در رفتار با این کودکان این است که جانب احتیاط را رعایت کنید. بنابراین در گفتن کلماتی مانند “پسر بد” خیلی مراقب باشید و دقت کنید.”
وی ادامه می‌دهد: “شما می‌توانید به آن‌ها بگویید، “این کار تو باعث درد گرفتن مامان شد. اما باید این حرف را به آرامی به او بگویید. اما اگر به خودشان یا کودک دیگر قصد صدمه زدن داشتند، به اندازه خطرناک بودن کارشان، محکم‌تر این حرف را به آن‌ها بگویید.”
عذرخواهی در صورت واکنش شدید
البته واقعا سخت است که در شرایطی که در حال کتک خوردن از یک کودک هستید، از داد زدن جلوگیری کنید. هر چند هم که سعی کنید فریاد نکشید، اما همچنان گاهی اوقات نمی‌شود خود را کنترل کرد. شاید برای خیلی از افراد فریاد زدن یک واکنش طبیعی در برابر درد باشد.
در هر حال اگر خیلی شدید نسبت به کودک‌تان واکنش نشان دادید از او معذرت خواهی کنید. حتما برای او این الگوی رفتاری را ایجاد کنید که اگر در زمان عصبانیت مجبور به فریاد زدن شد، حتی اگر مقصر اصلی شخص دیگر بود او باید به خاطر رفتارش معذرت خواهی کند.
این معذرت خواهی به کودک این احساس را می‌دهد که شما برای احساسات او، احترام قائل هستید. به اون نشان می‌دهد معذرت خواهی کار درستی است.
دور شدن از محیط
یک راه دیگر هم برای رفتار با کودکی که خود شما را کتک می‌زند، وجود دارد و آن این است که به راحتی و بدون عصبانیت از او دور شوید. در واقع این کار به کودکان می‌آموزد که چگونه بدون پرخاشگری می‌توانند در موقعیت‌های مختلف از خود محافظت کنند. البته باید برای او دلیل رفتارتان را توضیح دهید. به او بگویید من نمیخواهم به تو اجازه دهم که به من کتک بزنی. از تو دور می شوم و وقتی هر دوی ما آرام شدیم، با هم صحبت خواهیم کرد.
برچسب گذاری احساسات
برای کودکانی که کمی بزرگ‌تر هستند، باید کم کم شروع کنید و به آن‌ها آموزش دهید که احساسات خود را بشناسند. یعنی کودک از این سن به بعد باید آموزش ببیند که نام هر احساسی چیست. برای مثال می‌توانید وقتی چنین حسی دارد، به او بگویید تو خیلی عصبانی هستی.
شما باید به کودک‌تان کمک کنید تا به سمت بیان کلامی احساسات خود پیش بروند. وقتی بتوانند برای یک احساس، اسم بگذارند یا به اصطلاح برچسب گذاری خوبی نسبت به یک احساس داشته باشند، می‌توانند خیلی بهتر آن را درک کنند. اگر ما متوجه این موضوع باشیم که کلماتی که ما در مقابل رفتار آن‌ها نشان می‌دهیم به آن‌ها کمک می‌کند تا بین بخش‌هایی از مغزشان که درگیر احساسات است و بخش‌هایی از مغزشان که درگیر زبان و صحبت کردن هست، ارتباط برقرار کنند، دیگر در برابر تمام رفتارهای آن‌ها نمی‌گوییم، “بچه‌ی بد”.
دست بزن داشتن کودکان 3 تا 5 سال
در این سن کودک، شما باید به آن‌ها آموزش دهید که احساسات خود را بشناسند. بصورت کلامی احساسات خود را بیان کنند. در این سن باید به آن‌ها آموزش دهید که چگونه در موقعیت‌های مختلف فکر کنند. همبازی خود را درک کنند. و قبل از هیچگونه اقدامی، ابتدا احساسات خود را کنترل کنند. برای مثال زمانی که کودک‌تان آرام شد، به او بگویید که می‌توانست چه واکنشی در این موقعیت از خود نشان دهد.
همچنین در زمان‌هایی که کودک در یک درگیری با کودک دیگر سر مسئله‌ای کوتاه می‌آید، حتما از کار او تعریف کنید. این کار باعث تقویت رفتار مثبت او می‌شود. برای مثال به او بگویید که من دیدم به دوستت اجازه دادی، اسباب بازی تو را بردارد. خیلی کارت قشنگ بود.
اختلال بیش فعالی یا کم توجهی
البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که دست بزن داشتن کودکان بصورت مداوم، می‌تواند نشانه‌ای از مسائل جدی عصبی باشد. برخی کودکانی که دارای اختلال بیش فعالی یا کم توجهی (ADHD) هستند، بصورت مداوم دیگران را کتک می‌زنند. برخی کودکان در حدی هستند که وقتی می‌خواهند یک چیزی را حتی بخواهند، ابتدا کتک می‌زنند بعد درخواست‌شان را بیان می‌کنند. در برخی از این کودکان هیچ روش صحبت کردنی سازگار نیست و آن‌ها همچنان به کتک زدن دیگران ادامه می‌دهند. والدین زیادی هستند که می‌گویند ما دوره‌های مربوط به تربیت کودک را گذرانده‌ایم، کتاب‌های بی شماری خوانده‌ایم اما مثمر ثمر واقع نشده است. پیشنهاد ما به این دسته از والدین این است که حتما کودک خود را نزد یک مشاور کودک ببرند.
تلافی
یک روش دیگر هم برای رفتار در موقعیت دست بزن داشتن کودکان توسط بسیاری از والدین به کار گرفته می‌شود که کارشناسان کودک با آن مخالف هستند. این روش این است که وقتی کودک یک صدمه به کسی وارد می‌کند، والدین به او می‌گویند: “تو صدمه وارد کردی، پس برای هفت دقیقه یک گوشه باید بشینی و نمی‌توانی بازی کنی.”. هر دقیقه برای یک سال از سن کودک. و اینطور این رفتار را توجیه می‌کنند که چون در پاسخ رفتار او یک کار واضح وجود دارد پس آن کار را تکرار نمی‌کنند.
اما کارشناسان کودک همگی بر این اتفاق نظر دارند که این کار، دقیقا کلمه “تلافی” را بازتاب می‌کند. ما نباید یک تلافی یا تنبیه برای کودک در نظر بگیریم. زیرا ما نباید به کودکان‌مان یاد بدهیم که تلافی کنند. در غیر اینصورت، گویا به آن‌ها حق داده‌ایم که در صورت کار اشتباه دیگران، آن‌ها باید تلافی کنند. این را در نظر بگیرید که تلافی شاید در ذهن آن‌ها، کتک زدن باشد. سعی کنیم به آن‌ها درست رفتار کردن را بیاموزیم.
جمع بندی
در این مطلب ما تلاش کردیم به شما بگوییم که برای حل مشکل دست بزن داشتن کودکان باید چه کنید. نکته بارز این مطلب که طبق نظرات کارشناسان برجسته کودک نوشته شده است، این بود که به هیچ عنوان رفتار کودکان را تلافی نکنید. همیشه سعی کنید دلیل رفتار او را برایش توضیح دهید. عکس العمل درست در این موقعیت به او آموزش دهید. امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. اگر در رابطه با دست بزن داشتن کودکان تجربه‌ای دارید، در قسمت کامنت‌‌ها با ما در میان بگذارید.
