راهکارهای مناسب و مفید تربیتی کودک پیش دبستانی 

مقدمه

کودکان در سنین پیش دبستانی، به دنبال داشتن استقلال و جلب توجه والدین خود هستند. والدین باید در رابطه با این مسائل، آگاهی داشته باشند و در مورد برخورد با کودک خود، هوشمندانه برخورد کنند. برخی از پدر و مادرها در رابطه با تربیت کودک خود، دائم بر روی ویژگی‌های منفی کودک تمرکز می‌کنند. این کار، یک کار نادرست است. برخی از والدین نیز در مقابل پرخاشگری کودک، عصبانی می‌شوند.
موارد گفته شده بخشی از مسائل مربوط به تربیت کودک پیش دبستانی است. در ادامه‌ی این مقاله، بقیه‌ی نکات مهم تربیتی با مثال توضیح داده شده است.

کودکان پیش دبستانی

شما وقتی در فروشگاه مواد غذایی هستید، توجه کودک سه ساله شما به ظرف آب‌نبات‌ها جذب می‌شود. شما درخواست او را برای بسته‌ی ژله رد می‌کنید، که این نشانه‌ی شروع پرخاشگری‌های کودک است. به تدریج نگرانی و خجالت‌زدگی شما به خاطر کودکتان در فروشگاه شروع می‌شود. چرا که مطمئنا افراد در حین خرید کردن، به کودک شما که در فروشگاه سروصدا به پا کرده است، توجه می‌کنند. آیا باید با صدای بلند و خیلی جدی و مصمم، تنبیه‌های محکمی را برای کودک خود اعلام کنید؟ یا توجه او را به چیز دیگری هدایت کنید؟ یا او را از فروشگاه خارج کنید و به سمت ماشین ببرید؟

چه نوع تنبیهی از نظر رشد برای کودک پیش دبستانی مناسب و موثر است؟
در پاسخ به این سوال، در ادامه Daniel Chorney روانشناس کودک در Halifax، پیشنهادات زیر را به والدین ارائه می‌دهد.

مقتضیات سنی

ابتدا بهتر است بدانید، که در هر صورت بچه‌ها بین 3 تا 5 سال احساس استقلال خواهند کرد، و سعی خواهند کرد که محدودیت‌هایی که برای آن‌ها تاکنون تعریف شده بود، را بشکنند و کارهای مختلف را امتحان کنند. در حالی که این احساس استقلال او باعث نمی‌شود، که طغیان‌های احساسیش راحت‌تر مدیریت شوند.
در هر صورت والدین باید به خود یادآوری کنند، که این رفتارهای چالش برانگیز از نظر رشدی طبیعی و درست هستند.

نادیده گرفتن

از نظر کودک، هر عمل مثبت یا منفی که مورد توجه قرار گیرد، ارزش تکرار کردن دارد. بنابراین، مقاومت در مقابل کودک یا سرزنش کردن ممکن است منجر به تکرار عملکرد کودک شود. در مقابل، به جای موارد گفته شده وانمود کنید، که رفتار بد آن‌ها باعث هیچ گونه آزار و اذیتی نمی‌شود.
Chorney بیان می‌کند: “در هنگام خرید کنار او بایستید و صبر کنید تا او آن چیزی را که به دنبال آن است، را از قفسه‌ها بیرون بکشد. اگر در فروشگاه هستید، در همان نزدیکی کودک به خرید خود ادامه دهید. بنابراین، شما می‌دانید که فرزند شما مشکلی ایجاد نمی‌کند و ایمن است.” همچنین این نشان می‌دهد که شما در برابر عصبانیت و پرخاشگری او واکنشی نشان نخواهید داد.

عدم نگرانی در درک

در قسمت قبلی گفته شد، که باید رفتارهای پرخاشگرانه‌ی کودک را نادیده گرفت تا کودک دوباره آن کار را تکرار نکند. این راهکار شاید تعجب بسیاری از افراد حاضر در فروشگاه یا اعضای خانواده را به دنبال داشته باشد. برای آن‌ها این سوال پیش می‌آید که چرا شما برای کودک خود یک تنبیه محکم و فوری در نظر نگرفته‌اید. اما باید بگوییم، که نادیده گرفتن سروصداها و پرخاشگری‌های کودک و ادامه دادن کاری که انجام می‌دادیم، یک روش تایید شده توسط متخصصین برای مدیریت رفتار در این سن است.

Chorney بیان می‌کند: “من می‌دانم که وقتی کودکی سروصدا به پا می‌کند، والدین او نگران چه چیزی هستند. آن‌ها نگران این هستند که والدین دیگر در مورد موقعیت پیش آمده، چه فکری می‌کنند. اما من واقعا والدینی را که عمل کودک خود را نادیده می‌گیرند، تحسین می‌کنم. در واقع این یک عملکرد موفقیت‌آمیز برای آن‌ها است.”
والدین در آن لحظه بهترین کار را برای فرزند خود انجام می‌دهند.

استفاده درست از تکنیک وقفه کوتاه

Chorney بیان می‌کند: “نمایش رفتار تهاجمی تنها استثناء در قانون نادیده گرفتن است.” به عنوان مثال خشونت و بدرفتاری کودک در نهایت باید منجر به استفاده از تکنیک تایم اوت شود. همچنین این تکنیک به عنوان وقفه کوتاه نیز شناخته می‌شود. برای اطلاع در مورد تکنیک وقفه کوتاه می‌توانید مقاله تکنیک تربیتی وقفه کوتاه را مطالعه کنید.

مطالعه‌ای در سال 2016 (1395 شمسی) توسط Andrew Riley، استادیار متخصص اطفال در Portland, Ore انجام شد.
این مطالعه گزارش داد که بیش از 30 درصد از والدین مورد بررسی، تکنیک وقفه کوتاه را بسیار بی‌اثر و بی‌نتیجه دانسته‌اند. تیم Riley کشف کرد که در نحوه اجرای تایم اوت، تنوع قابل توجهی وجود دارد، از جمله فرستادن فرزندتان به اتاقش یا یک مکان تعیین شده دیگر.
Riley بیان می‌کند: “بازه‌ی زمانی تایم اوت باید خسته‌کننده باشد. بسیاری از والدین می‌خواهند در زمان شروع تکنیک تایم اوت برای کودک توضیح دهند و با او صحبت کنند. اما بهترین کاری که والدین در چنین شرایطی می‌توانند انجام دهند، این است که صحبت را متوقف کنند و منتظر بمانند تا در مورد اتفاقی که افتاده است، پس از اتمام وقت تایم اوت، صحبت کنند.”

Chorney با این نکته که “حداقل رساندن صحبت، بسیار مهم است” موافق است.
در ادامه بیان می‌کند: “سکوت کردن گاهی اوقات حاوی پیام‌های بسیار زیادی است. این پیام باید به کودک منتقل شود، که وقتی رفتار درست و مثبتی داشته باشد، توجه والدین را به خود جلب می‌کند. اما اگر کودک رفتار منفی و نادرستی داشته باشد، توجه والدین خود را از دست خواهد داد. همچنین مدت زمان تکنیک تایم اوت بیش از سه دقیقه به طور معمول در این سن بسیار موثر نیست.”

سلب امتیازات

متخصصان این روش را “هزینه پاسخ (response cost)” می‌نامند، که برای کودکان پیش دبستانی توصیه نمی‌شود.
سلب امتیازات از کودکان در واقع شامل مواردی مثل مثال‌های زیر می‌باشد:
حذف وقت تماشای تلویزیون یا گفتن این مورد به کودک چهارساله که اگر شام خود را نخورد، در نتیجه نمی‌تواند دسر بخورد.
گفتن موارد بالا برای کودکان بزرگ‌تر که می‌توانند مفهوم از دست دادن چیزی را که می‌خواهند، درک کنند، بهتر خواهد بود.
بنابراین، والدین در مورد تربیت کودکان پیش دبستانی نباید چنین ترفند و راهکاری را در پیش بگیرند.

برچسب زدن به رفتار مثبت

یکی دیگر از روش‌های تربیت کودک پیش دبستانی این است، که رفتارهای مثبت کودک را بزرگنمایی کنیم یا به عبارت دیگر برچسب بزنیم. هنگامی که کودکان به درستی رفتار می‌کنند، از آن‌ها و رفتار درستشان تعریف و تمجید کنید. اما حتما از رفتار خوب به طور خاص نام ببرید. برای توضیح بیشتر در مورد اینکه نام بردن رفتارها به طور خاص یعنی چی، چند مثال به صورت زیر آورده شده است:
صحبت مادر به کودک: “من واکنشت در مقابل برخی از رفتارها را دوست دارم. مثل هنگامی که در همان بار اولی که به تو می‌گویم کفش‌هایت را بپوش، تو کفش‌هایت را می‌پوشی. یا وقتی که می‌خواهیم از خیابان عبور کنیم، دست مرا می‌گیری.”

اگر تعریف‌ها و تمجیدهای والدین از کودک خیلی کلی باشد، کودکان در سنین پایین ممکن است آنچه را که به خوبی انجام داده‌اند، را درک نکنند. نامگذاری ستایش به احتمال زیاد منجر به تکرار آن رفتار مثبت خاص می‌شود. ممکن است بگویید که نام‌گذاری روی کارهای خوب و قدردانی ناشی از آن، کار خنده‌داری است.
به طور مثال شاید گفتن: “من خیلی خوشم میاد که تو در موقع نقاشی کردن فقط مداد رنگی‌هایت را روی کاغذ می‌کشی نه جای دیگر.” از نظر برخی از پدر و مادرها خنده‌دار و بی‌معنی باشد. اما به ما اعتماد کنید. این روش و راهکار، نتیجه‌ی خوبی می‌دهد.

رنگ‌بندی هر نوع رفتار کودک

Daniel Chorney روانشناس کودک، برای کمک به برچسب زدن احساسات، پیشنهاد می‌کند که از رنگ‌های چراغ قرمز و چراغ سبز، استفاده کنید. یعنی سه منطقه با سه رنگ تعریف کنید.
رنگ قرمز: وقتی کودک عصبی است.
رنگ زرد: وقتی کودک با والدین قصد صحبت کردن، دارد.
رنگ سبز: آرام شدن کودک.
به طور مثال برای کمک به آرام شدن، کودکی که عصبانی است یا در حال گریه کردن است، می‌توانید بگویید: “اکنون در منطقه قرمز هستی. ممکن است وقتی که احساس کنی در منطقه‌ی زرد هستی، بیایی و با من صحبت کنی. کمی نفس بکشی و سعی کنی به منطقه با رنگ سبز برگردی.”
کودکان از این طریق یاد خواهند گرفت، که چگونه می‌توانند از یک احساس به احساس دیگر بروند. همچنین متوجه این موضوع خواهند شد که چرا نفس کشیدن در هنگام عصبانیت، صحبت در مورد حل مشکل و بیان کردن آن مهم است.