مقدمه
اکثر متخصصان می‌گویند که درمان بهینه برای ADHD شامل ترکیبی از داروها و سایر مداخلات است. از جمله‌ی این موارد استفاده از رویکردهای مربوط به تغذیه، ورزش و خواب در کنار مصرف دارو است. در این مطلب تعدادی از محبوب‌ترین گزینه‌های درمان کودکان با اختلال کم توجهی آورده شده است.
داروها
صدها مطالعه بالینی وجود دارد که نشان می‌دهد دارو می‌تواند تفاوت چشم‌گیری در زندگی افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) ایجاد کند. با این حال باید بگوییم که داروها درمان نیستند و آن‌ها اختلال را از بین نمی‌برند، اما می‌توانند به بچه‌ها در مدیریت این بیماری کمک کنند.
دستورالعمل‌های کانادا به پزشکان توصیه می‌کند که از تجویز دارو برای کودکان پیش‌دبستانی خودداری کنند. کشورهای دیگر دستورالعمل‌های سخت‌گیرانه‌تری دارند. به عنوان مثال، در بریتانیا، داروها فقط برای کودکان با علائم شدید یا کودکانی که با رفتار درمانی بهبود نمی‌یابند، توصیه می‌شود.
دسته‌بندی
چهار دسته اصلی از داروها برای کمک به کنترل علائم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی تجویز می‌شوند. این دسته‌بندی شامل محرک‌ها، غیر محرک‌ها، داروهای ضدافسردگی و داروهای فشار خون است.
داروهای محرک
دسته‌ی داروهای محرک برای درمان علائم ADHD بیش از 50 سال است که استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد که محرک‌ها با افزایش برخی مواد شیمیایی مغز از جمله دوپامین و نوراپی‌نفرین، به کودکان مبتلا به ADHD کمک می‌کنند. در واقع این داروها به مغز این گروه از کودکان کمک می‌کنند تا کودک مانند کودکان معمولی عمل کند. برخی از داروهای محرک رایج‌تر عبارتند از آمفتامین (آدرال)، متیل‌فنیدات (ریتالین و کنسرتا) ویوانس (لیزدگزامفتامین).
داروهای غیرمحرک
داروهای غیر محرک به روشی مشابه با تقویت مواد شیمیایی مغز عمل می‌کنند. این داروها همچنین تمایل بیشتری به ماندگاری دارند که به معنای دوز یکنواخت‌تر است. داروهای غیر محرک عبارت از آتوموکستین و گوانفاسین هستند. برخی از کودکانی که داروهای محرک برای آن‌ها مناسب نیستند، به عنوان مثال، کودکانی که مشکلات قلبی خاصی دارند نباید از این قبیل داروها استفاده کنند. ممکن است توسط پزشک توصیه شود که داروهای غیر محرک مصرف کنند.
سایر موارد
داروهای ضد افسردگی و فشار خون گاهی اوقات به عنوان جایگزین در درمان ADHD استفاده می‌شود، به ویژه زمانی که بیمار دارای یک بیماری ثانویه است که استفاده از محرک‌ها را ممنوع می‌کند. همچنین نشان داده شده است که این داروها به بی‌توجهی، تکانشگری (impulsivity) و بیش‌فعالی کمک می‌کنند. والدین باید بدانند که سازمان غذا و داروی ایالات متحده هشدار می‌دهد که برخی از داروهای ضد افسردگی ممکن است خطر خودکشی را در کودکان و نوجوانان افزایش دهند.
ارزیابی عوامل لازم قبل از مصرف دارو
چندین عامل وجود دارد که شما و پزشک می‌خواهید هنگام ارزیابی استفاده از داروها در نظر بگیرید. سه عامل اثرات جانبی دارو، مدت زمان تاثیر دارو و زمان مصرف آن توسط پزشک و والدین کودک قبل از مصرف دارو مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در ادامه در مورد هر یک توضیحاتی داده شده است.
اثرات جانبی
هر دارویی دارای عوارض جانبی بالقوه است. این عوارض شامل تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و در موارد نادر شامل مشکلات قلبی و افکار خودکشی است. داروها نیز به روش‌های متفاوتی بر کودکان تأثیر می‌گذارند، بنابراین یافتن داروی مناسب می‌تواند ماه‌ها به دلیل آزمون و خطا طول بکشد. هدف یافتن دارو و دوزی است که بیشترین سود را با کمترین عوارض جانبی برای کودک داشته باشد.
پیشنهاد ما: مطالعه مقاله‌ی مدرسه کودکان با اختلال کم توجهی.
مدت زمان اثرگذاری
اگر دارو عمدتا برای کمک به کودک در مدرسه تجویز می‌شود، قرصی هر شش تا هشت ساعت باید استفاده شود، ممکن است بهترین اثر را داشته باشد. وقتی تکالیف یک چالش است، والدین ممکن است بخواهند در مورد دوزهای متعدد داروهای با اثر کوتاه مدت سوال کنند.
چگونگی مصرف دارو
گاهی اوقات والدین تصمیم می‌گیرند که فقط در روزهای مدرسه و نه در تعطیلات آخر هفته و نه در سایر تعطیلات به کودک خود دارو بدهند. اگر این مسئله برای شما و فرزندتان مهم است، پیدا کردن دارویی که نیازی به زمان برای افزایش یا کاهش آن ندارد، بسیار مهم است.
راهکارهای غیر دارویی
علاوه‌بر گزینه‌های دارویی برای درمان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی، راهکارهای درمانی غیر دارویی نیز وجود دارد. یکی از مادران در مورد تجربه‌ی خود در این مورد اینطور می‌گوید: “ما برای درمان اختلال کودک خود به دنبال هر راهی برای درمان از جمله استفاده از دارو بوده‌ایم. اما گزینه‌ی دارو برای دختر من اثر بخش نبود. ما مخالف استفاده از دارو نبودیم. بلکه ما سه نوع داروی مختلف را برای کودک خود امتحان کردیم اما همه‌ی آن‌ها عوارض جانبی وحشتناکی برای دخترم داشتند.”
این مادر در ادامه می‌گوید، داروهای استاندارد برای درمان این اختلال، برای دختر او موثر نبوده است چرا که در کنار این اختلال اوتیسم نیز دارد. در این شرایط من برای کمک به کودکم زمان بیشتری را صرف بررسی وضعیت مدرسه دخترم کردم. در واقع قصد داشتم بررسی کنم که ملاحضات ویژه‌ای که برای دخترم باید اجرا شوند، اجرا می‌شوند یا خیر. به عنوان مثال دخترم می‌توانست آزادانه هر زمان که بخواهد وسط کلاس راه برود.
حتی زمانی که داروها موثر هستند، علائم ADHD را می‌توان در ارتباط با سایر رویکردها، از جمله رفتار درمانی، ایجاد مهارت‌های سازمانی، تغذیه، ورزش و خواب، بهتر مدیریت کرد. در ادامه برخی از این راهکارها توضیح داده شده است.
رفتار درمانی و سازماندهی
رفتار درمانی برای کمک به کودکان برای غلبه بر علائم ADHD از طریق سیستمی متشکل از پاداش‌ها و پیامدها طراحی شده است. وقتی کودک شما به درستی عمل می‌کند، به کودک زمان بیشتری برای تماشای تلویزیون یا پاداش دیگری داده می‌شود. در مقابل وقتی خوب عمل نمی‌کنند، عواقبی برای آن وجود دارد که معمولا شامل از دست دادن چیزی است که از آن لذت می‌برند.
توسعه مهارت‌های سازمانی نیز می‌تواند برای کودکان مبتلا به ADHD مفید باشد. کودک مبتلا به ADHD ممکن است تمایل کمتری به نوشتن تکالیف درسی خود داشته باشد، اما ایجاد عادت به چنین فعالیت‌هایی می‌تواند برای ادامه مسیر بسیار مفید باشد.
تغذیه
کارن رایان (Karen Ryan) مادر یک پسر مبتلا به اختلال ADHD و متخصص تغذیه است. وی در این مورد می‌گوید: “من برای اختلال پسرم از داروهای مختلفی استفاده کردم، اما متوجه شدم که عوارض جانبی این داروها برای کودکم بسیار زیاد است. عوارض یکی از داروهای به این صورت بود که پسرم نه می‌توانست خوب غذا بخورد و نه می‌توانست بخوابد. همچنین از طرف دیگر افکار خودکشی در کودکم ایجاد شده بود. من خودم متخصص تغذیه هستم. به همین دلیل در این وضعیت یک رویکرد غذایی را امتحان کردم. این رویکرد غذایی شامل حذف رنگ‌های غذایی و مصرف مکمل‌هایی مانند منیزیم روی و امگا 3 بود.”
برخی از والدین به یک رویکرد مبتنی بر رژیم غذایی در مورد مکمل‌ها یا حذف مواد غذایی معتقد هستند. این در حالی است که بسیاری از پزشکان آن را رد می‌کنند و می‌گویند این تحقیقات به دور از نتیجه‌گیری است. در سال 2013 (1391 شمسی) از بررسی چندین مقاله تحقیقاتی در مورد رژیم غذایی و ADHD دو ارتباط احتمالی پیدا شد. محققان می‌گویند مکمل‌های اسیدهای چرب مانند امگا 3 باعث کاهش کوچک اما قابل توجهی در علائم ADHD می‌شوند. این در حالی است که حذف رنگ‌های غذایی اثرات بزرگ‌تری به خصوص در کودکانی که حساسیت غذایی دارند، ایجاد می‌کند.
شواهدی برای حمایت از رژیم غذایی خاص در درمان ADHD وجود ندارد. رایان چان (Ryan Chan)، روانپزشک کودک و نوجوان است. وی در این مورد می‌گوید: ” آنچه که ما دیده‌ایم، فواید بسیار خفیفی از مکمل‌های اسید چرب امگا 3 است.”
افراط در تهیه مواد غذایی
راسل شاچار (Russell Schachar) روانپزشک کودکان است. وی در این مورد می‌گوید: “گاهی اوقات از والدین می‌شنوم که معتقدند غذاهای خاص علائم ADHD کودک را بدتر می‌کند. در مقابل از صحبت والدین من به آن‌ها می‌گویم که ایجاد ارتباط بین غذا و یک رفتار بدون حذف سیستماتیک (systematically removing) و سپس معرفی مجدد غذای بالقوه آزاردهنده، می‌تواند دشوار باشد.”
وی در ادامه اینطور می‌گوید: “بسیاری از مردم هستند که عملا خود را به سمت ورشکستگی می‌کشند و برای بچه‌های خود غذا با هزینه‌های بالا می‌خرند. بسیاری از مردم بدون هیچ مدرکی دال بر اینکه تفاوتی در وضعیت کودک ایجاد می‌شود، بیش از حد و به صورت افراطی در این مورد عمل می‌کنند.”
مشکلات غذایی
در موقعیت‌های نادر، در ابتدا به نظر می‌رسد مشکل در کودک ADHD است، در حالی که آن آلرژی یا عدم تحمل غذایی (intolerance) است. سارا گاندر (Sarah Gander)، متخصص اطفال در شبکه بهداشت است. وی در این مورد می‌گوید: “هر چیزی که برای کودک آزاردهنده باشد، می‌تواند باعث آزار و حواس‌پرتی کودک شود و گاهی اوقات اختلال بیش‌فعالی – بی‌توجهی فرض می‌شود.” گاندر در ادامه می‌گوید: “به همین دلیل برای پزشکان مهم است که قبل از اینکه تصور کنند علائم ناشی از ADHD هستند، یک ارزیابی کامل پزشکی انجام دهند.”
ورزش
در حالی که تاثیرات تغذیه بر روی کاهش علائم اختلال ADHD مشخص و روشن نیست. اما تاثیر ورزش بر روی این اختلال روشن و واضح است. یک متاآنالیز در سال 2015 (1393 شمسی) نشان داد که ورزش هوازی بر هر سه علامت اصلی ADHD یعنی توجه، بیش فعالی و تکانشگری تأثیر متوسط تا زیاد دارد. ورزش همچنین علائم مرتبط از جمله اضطراب و اختلالات اجتماعی را بهبود بخشید. این مطالعه نشان داد که یوگا نیز می‌تواند مفید باشد.
در حالی که بسیاری از کودکان ورزش خود را از طریق ورزش‌های گروهی مانند فوتبال و هاکی انجام می‌دهند، باید بدانید که این ورزش‌ها همیشه برای کودکان مبتلا به ADHD مناسب نیستند. فرزندان خود را تشویق کنید که بیرون از خانه بازی کنند و با دوچرخه به مدرسه بروند. همچنین در تعطیلات آخر هفته با کودک خود یک سرگرمی فعال را در برنامه‌ی خود داشته باشید+.
خواب
یک تجزیه و تحلیل تحقیقاتی در سال 2009 (1387شمسی) به این نتیجه رسید که کودکان مبتلا به ADHD مشکلات خواب بسیار بیشتری نسبت به کودکان معمولی دارند. این گروه از کودکان به سختی به خواب می‌رفتند، شب‌ها بیشتر از خواب بیدار می‌شدند و در روز خسته‌تر بودند.
در عین حال، به خوبی ثابت شده است که کمبود خواب، تمرکز را برای همه سخت‌تر می‌کند. اگرچه ممکن است این مسئله یک چالش باشد، اما کمک به کودک برای داشتن خوابی خوب ممکن است از آسیب بیشتر در توانایی‌های عملکرد اجرایی آن‌ها جلوگیری کند.
متخصصان خواب می‌گویند چند گام ساده می‌تواند به هر کسی کمک کند تا بهتر بخوابد. این موارد شامل پرهیز از نمایشگرهای روشن (مانند تلفن، تبلت و بازی‌های ویدئویی) یک یا دو ساعت قبل از خواب، اطمینان از تاریک بودن و گرم نبودن اتاق خواب و حذف مصرف کافئین است.
زمان تماشای تلویزیون
برخی از والدین متوجه می‌شوند که بچه‌ها پس از گذراندن مدت طولانی جلوی تلویزیون، بیشتر بیش‌فعال می‌شوند. این در حالی است که برخی دیگر می‌گویند دستگاه‌های الکترونیکی می‌توانند بخش مهمی برای کمک به کودکان در مدیریت ADHD باشند.
یکی از مادران در این مورد می‌گوید: “تقریبا غیر ممکن است که دخترم را برای شام بیرون ببرم مگر این که آی‌پد خود را همراه داشته باشد تا بتواند در این زمان مشغول باشد.” برخی از کارشناسان می‌گویند بازی‌های خلاقانه مانند ماینکرفت می‌تواند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کند تا تمرکز و سایر عملکردهای اجرایی خود را بهبود بخشند.
رویکرد آزمون و خطا را برای استراتژی‌های درمانی در نظر بگیرید و هر بار یک تغییر را ایجاد کنید تا بتوانید تأثیر آن را بر علائم کودک خود ارزیابی کنید. به یاد داشته باشید، هیچ درمان یکسانی برای همه وجود ندارد و بیشتر کودکان از ترکیبی از رویکردها تاثیرات مثبت می‌گیرند.
