مقدمه
از لحظه‌ای که باردار می‌شوید تا هفته‌ها پس از تولد نوزادتان، هورمون های بارداری بدن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این مطلب قرار است در رابطه با تاثیر هورمون های بارداری بر بدن مادران صحبت کنیم.
تجربه یک مادر
مادری به نام هدی از تجربه‌اش در دوران بارداری می‌گوید. او می‌گوید در طول زمان بارداری، کنترلی روی خودش نداشت. در هفته‌های اول بارداری، این مادر دچار اضطراب شدید و تغییرات شدید خلقی شد. چیزهایی که قبلاً هرگز آن‌ها را تجربه نکرده بود. او می‌گوید: “اضطراب من در یک سطح خیلی بالا بود. زمان‌هایی وجود داشت که من نمی‌توانستم از ماشین پیاده شوم و به پارکی که قصد کرده بودم برای پیاده‌روی همراه سگم بروم، پا بگذارم. زیرا احساس خستگی شدید می‌کرم.”
او همچنین حالت تهوع پیدا کرده بود. حالت تهوع او تمام روز طول می‌کشید. هدی می‌گوید، هنگامی که حدوداً پنج ماه از بارداری او می‌گذشت، با یکی دیگر از علائم ناخوشایند بارداری روبرو شد. خیلی ناگهانی و غیرقابل انتظار: کمر درد. او می‌گوید: “کمر دردم بسیار آزاردهنده بود. من شب در رختخواب دراز می‌کشیدم و گریه می‌کردم.”
تاثیر هورمون های بارداری بر بدن
بیماری‌های هدی ممکن است غیرمرتبط به یکدیگر به نظر برسند. اما همانطور که مشخص خواهد شد، همه آن‌ها ناشی از یک عامل هستند. آن عامل، افزایش هورمون‌هایی است، که در دوران بارداری رخ می‌دهد. با کارکرد هورمون‌ها برای بوجود آمدن یک انسان جدید در رحم مادر، بارداری می‌تواند مشکلات واقعی در بدن ایجاد کند. به همین دلیل ما با متخصصان در مورد اینکه هورمون های بارداری باعث چه اتفاقی برای بدن شما می‌شوند و چرا این اتفاقات می‌افتد، صحبت کردیم. نتایج این صحبت را در ادامه آورده‌ایم. با ما همراه باشید.
سه ماهه اول بارداری
سه ماهه اول بارداری می‌تواند معرکه باشد. بدن شما در حال رشد زیاد، برای رشد آن جنین کوچک، داخل رحمتان است. حجم خون شما افزایش می‌یابد. سیستم ایمنی بدن شما برای محافظت از جنین تغییر می‌کند. همچنین جریان خون شما همراه با مقدار زیادی هورمون در حال گذراندن دوره‌ی بارداری است.
هنگامی که برای اولین بار باردار می‌شوید، پروژسترون و استروژن، هورمون‌هایی که بخشی از چرخه قاعدگی طبیعی شما هستند، به طرز چشمگیری افزایش می‌یابند. همچنین هورمون جدیدی، ویژه بارداری، به نام گنادوتروپین جفتی انسانی در بدن شما تولید می‌شود.
هورمون پروژسترون
در وهله اول، پروژسترون برای باردار شدن مهم است. زیرا این هورمون، رحم شما را برای تخمک‌گذاری آماده می‌کند. همچنین مانند یک شل‌کننده عضله عمل می‌کند و از انقباض رحم شما تا شروع زایمان جلوگیری می‌کند. کینگا بابسکی فروجیا (Kinga Babicki-Farrugia)، پزشک طب سنتی، در رابطه با هورمون پروژسترون می‌گوید: “همین ویژگی شل‌کنندگی عضلات این هورمون، می‌تواند باعث یبوست شود. زیرا دستگاه گوارش را کند می‌کند.”
تحریک‌پذیری خلقی در دوره قاعدگی، به دلیل ترشح هورمون پروژسترون در بدن است. همچنین از آنجا که سطح پروژسترون بدن شما در دوران بارداری بالا است، تغییرات خلقی می‌تواند یک عارضه جانبی این هورمون باشد. جالب است بدانید، نوسانات خلقی، هدی، مادری که ابتدای مقاله در رابطه با او صحبت کردیم، را وادار به انجام تست بارداری کرد. او می‌گوید، آن زمان یک لحظه بی‌دلیل عصبانی می‌شدم و لحظه دیگر غمگین می‌شدم.
هورمون استروژن
در همین حال، استروژن به تنظیم پروژسترون کمک می‌کند. در عین حال پوشش آندومتر (آستر رحم) را که برای رشد کودک حیاتی است، حفظ می‌کند. اعتقاد محققان بر این است که استروژن باعث افزایش جریان خون می‌شود. افزایش جریان خون، برای تغذیه کودک مهم است. اما از طرفی، افزایش جریان خون، باعث درد و تحریک‌پذیری سینه‌ی زن می‌شود.
افزایش جریان خون، همچنین می‌تواند منجر به گرفتگی بینی بسیاری از خانم‌ها در بارداری شود. زیرا جریان خون زیاد، باعث تورم غشای مخاطی بینی شما می‌شود. از طرفی همین افزایش جریان خون یکی از دلایلی است که باعث می‌شود، شما بیشتراحساس داشتن ادرار کنید و به سمت دستشویی بروید. از طرفی کلیه‌های شما مایعات اضافی را پردازش می‌کنند و از آن طرف نیز، رحم در حال رشد به مثانه شما فشار می‌آورد. همزمانی این دو با هم، ممکن است باعث شود، شما نیاز فوری و مکرر به دستشویی رفتن داشته باشید. خوشبختانه، حداقل یک مزیت در افزایش جریان خون وجود دارد. این مزیت این است که ممکن است به دلیل این افزایش، درخشش بارداری را در این سه ماهه، تجربه کنید.
هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)
گنادوتروپین جفتی انسانی یا hCG به عنوان هورمون بارداری شناخته می‌شود. زیرا این هورمون به طور کلی فقط در دوران بارداری در بدن تولید می‌شود. تست بارداری در منزل (بیبی چک) وقتی این هورمون را در ادرار شما تشخیص می‌دهد، خط دوم را که نشان‌دهنده مثبت بودن تست بارداری است، را به شما خواهد داد.
هنگامی که باردار هستید، سطح hCG به سرعت افزایش می‌یابد. سطح HCG قبل از رسیدن به اوج آن، یعنی هفته 8 بارداری تا هفته 11 بارداری، هر چند روز، دو برابر می‌شود. وجود این هورمون مهم است. زیرا مقادیر بالای آن نشان می‌دهد که جفت در حال تشکیل شدن است. اما، این هورمون هم، همچون پروژسترون، ممکن است احساس حالت تهوع در شما ایجاد کند.
بهتر است بدانید هیچ علم قطعی در مورد عاملی که باعث ایجاد بیماری صبحگاهی (حالت تهوع بارداری) می‌شود، وجود ندارد. اما اغلب hCG یکی از دلایل مهم این حالت تهوع تصور می‌شود. یکی از پزشکان حاذق کانادایی در این رابطه می‌گوید: “من همیشه به بیمارانم می‌گویم که هرچه احساس حالت تهوع بیشتری کنید، بهتر است. زیرا حالت تهوع بیشتر به معنای این است که لانه‌گزینی جنین (کاشت) و جفت شما در حال درست کار کردن هستند.
اگر دوقلو یا چندقلو باردار هستید، ممکن است حالت تهوع بیشتری داشته باشید. زیرا hCG بیشتری توسط بدن ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است حس بویایی بیشتری داشته باشید، که می‌تواند مربوط به سطح hCG باشد و حالت تهوع شما را افزایش دهد. از آنجا که hCG در حدود هفته‌های هشت بارداری تا 11 بارداری به اوج خود می‌رسد، برخی از زنان (متأسفانه نه همه) پس از شروع سه ماهه دوم بارداری، بیشتر احساس آرامش می‌کنند.
هورمون تیروئید
احتمالا فکرش را هم نمی‌کنید، اما حتی هورمون تیروئید هم با بارداری ارتباط دارد. در دوران بارداری، این هورمون‌ها نیز تغییر سریعی می‌کنند. هورمون تیروئید شما به تنظیم متابولیسم هر سلول در بدن کمک می‌کنند. وقتی حامله می‌شوید، هورمون تیروئید برای حمایت از رشد عصبی و رشد استخوان کودک باید افزایش یابد.
هورمون محرک تیروئید یا TSH هورمونی است که از بخش قدامی هیپوفیز در مغز آزاد می‌شود. این هورمون به تنظیم سایر هورمون‌های مهم تیروئید کمک می‌کند. افزایش hCG و استروژن می‌تواند تیروئید را بیش از حد تحریک کند. علی‌الخصوص در کسی که دوقلو یا چندقلو باردار است.
افزایش ترشح هورمون تیروئید، یک مکانیسم محافظتی است تا اطمینان حاصل شود که کودک شما به اندازه کافی هورمون‌های تیروئید مورد نیاز بدنش را دریافت می‌کند. پزشک در سه ماهه اول بارداری، میزان هورمون تیروئید بدن شما را از طریق آزمایش خون اندازه‌گیری می‌کند. وی در صورت وجود یک مشکل تیروئید شناخته‌شده یا یک اختلال در آزمایش اولیه، ممکن است چهار تا شش هفته، دائما میزان هورمون تیروئید بدنتان را بررسی کند. در صورت غیر معمول بودن، ممکن است شما را برای ارزیابی به یک متخصص غدد ارجاع دهد.
سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری معمولاً به عنوان “بهترین سه ماهه بارداری” شناخته می‌شود. زیرا در حدود هفته 13 بارداری، بسیاری از زنان احساس باردار نبودن می‌کنند (یعنی به حال خوب پیش از بارداری بازمی‌گردند). حالت تهوع غالباً از شروع این سه ماهه، از بین می‌رود. همچنین تغییرات دیگری را نیز مشاهده خواهید کرد.
هورمون رلاکسین (ریلکسین)
یک دلیل وجود دارد که ممکن است به خاطر آن، در اطراف عضلات و مفاصل لگن احساس عجیب یا ناخوشایندی داشته باشید. این اتفاق به لطف هورمون رلاکسین است. هورمون رلاکسین، هورمونی است که به شل شدن ماهیچه‌های صاف در لگن، همچون دهانه رحم و رحم کمک می‌کند و رشد جفت را نیز تقویت می‌کند. اگرچه این امر می‌تواند، زایمان را کمی راحت‌تر کند، اما متأسفانه، از طرفی، می‌تواند باعث درد یا اذیت در رباط‌های زنان شود. همچنین ممکن است باعث شود، زنان به راحتی آسیب ببینند.
هدی، زن بارداری که ابتدا در مورد او صحبت کردیم، در طول سه ماهه دوم، کمر درد و درد در ناحیه ران و لگن راست خود را تجربه کرده است. احتمالاً او به لطف هورمون رلاکسین این تجربه را داشته است. او در این رابطه می‌گوید: “من به سختی می‌توانستم راه بروم. من از محل کار تا خانه با ماشینم می‌آمدم، و بعد از رسیدن به پارکینگ، حتی نمی‌توانستم از صندلی راننده خارج شوم. درد من تا زمانی که فرزندم به دنیا نیامد از بین نرفت.”
استروژن و پروژسترون – ملانوسیت
در سه ماهه دوم حاملگی، افزایش هورمون استروژن و پروژسترون برای رشد کودک ادامه دارد. اما این هورمون‌ها، هورمون تحریک‌کننده ملانوسیت را نیز تحریک می‌کنند. هورمون ملانوسیت نیز به نوبه‌ی خود، پوست شما را برای تولید ملانین (رنگدانه پوست) تحریک می‌کند. همین موضوع به پوست شما رنگ می‌بخشد. به همین دلیل است که برخی از زنان ممکن است “ماسک بارداری” را تجربه می‌کنند. ماسک بارداری، باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری در اطراف صورت می‌شود. این اتفاق در بقیه افراد (مردان و زنانی که باردار نیستند) نیز رخ می‌دهد، که در این صورت به آن ملاسما می‌گویند.
همچنین ممکن است خط تیره‌ای را مشاهده کنید که از شکم شما بالا می‌رود، این خط، خط لینا نیگرا (linea nigra) نامیده می‌شود. از طرفی نوک سینه‌های زنان نیز در بارداری تیره می‌شوند، همراه با خال‌ها و کک و مک‌های برجسته‌تر. خوشبختانه معمولاً پس از زایمان این موارد، برطرف می‌شود. احتمالا موهای شما نیز به لطف همین موج‌های استروژن، در این مرحله با سرعت بیشتری شروع به رشد کنند.
هورمون کورتیزول
هورمون کورتیزول (هورمون استرس) نیز در دوران بارداری افزایش می‌یابد. اما با وجود تمام بدی‌هایی که در مورد این هورمون می‌شنوید، آنقدر هم بد نیست. هورمون کورتیزول برای جنین در حال رشد مهم است. زیرا می‌تواند به تنظیم متابولیسم شما و کنترل سطح قند خونتان کمک کند. کینگا بابسکی در این رابطه می‌گوید: “سطح بالای کورتیزول ممکن است با برخی از علائم ناخوشایند مانند علائم کشیدگی پوست، فشار خون و قرمزی اضافه در صورت و گونه‌ها همراه باشد.”
هورمون لاکتوژن جفتی انسانی (HPL)
لاکتوژن جفتی انسانی (HPL)، هورمونی که از جفت ترشح می‌شود، به رشد کودک کمک می‌کند. همچنین این هورمون یکی از اصلی‌ترین هورمون‌های متصل به مقاومت انسولین در دوران بارداری یا دیابت بارداری است که گاهی در سه ماهه دوم ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به رشد بیش از حد کودک شود. تغییر واکنش بدن شما به انسولین از نظر تکاملی، بسیار منطقی است. زیرا اکنون زمان رشد سریع جنین است.
سه ماهه سوم بارداری
کودک شما در سه ماهه سوم بارداری شروع به افزایش وزن می‌کند. همچنین بدن شما در حال افزایش برخی از هورمون‌های مورد نیاز پس از زایمان است. کینگا بابسکی در این رابطه می‌گوید: “استروژن و پروژسترون حدود هفته 32 بارداری به اوج خود می‌رسند و در این هفته، سطح استروژن شما بالاترین میزان در طول این سه ماهه را خواهد داشت؛ یعنی شش برابر بیشتر از قبل از بارداری. در این سه ماهه ممکن است تورم زیادی در اطراف مچ پاهایتان مشاهده کنید.”
ریفلاکس اسید
در اواخر بارداری، زنان همچنین احتمالا ریفلاکس اسید یا سوزش معده را تجربه کنند. زیرا پروژسترون باعث شل شدن اسفنکتر در قاعده مری شده و به غذا و اسید معده اجازه می‌دهد تا به عقب برگردند. از طرف دیگر، هورمون ریلکسین به شل شدن عضلات لگن در اواخر بارداری کمک می‌کند تا آماده زایمان شود.
هدی، ریفلاکس اسید بدی را در سه ماهه سوم بارداری خود تجربه کرده است. او در رابطه با این تجربه‌اش گفت: “من با داروهای ضد اسید معده زندگی می‌کردم.” همچنین پاهایش بسیار متورم شده بود تا آنجایی که نمی‌توانست کفش‌های معمولی خود را بپوشد.
پرولاکتین
ترشح هورمون پرولاکتین، هورمونی که بافت سینه شما را برای آماده شدن برای شیردهی تحریک می‌کند، در سه ماهه سوم حاملگی افزایش می‌یابد. میزان هورمون پرولاکتین در پایان بارداری، 10 برابر بیشتر از ابتدای بارداری است. اگرچه بدن شما تا زمان افت پروژسترون و استروژن پس از تولد، در پستان شیر تولید نمی‌کند، اما همچنان که هنوز باردار هستید با تولید آغوز، اولین شیری که برای کودک تولید می‌کنید، آماده می‌شود. کینگا بابسکی می‌گوید: “سینه‌های شما حتی ممکن است کمی قبل از تولد کودک نشت شیر داشته باشند.”
هورمون اکسی توسین
پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث زایمان می‌شود. اما تصور می‌شود که این اتفاق به دلیل یک مجموعه پیچیده از حوادث از جمله افزایش هورمون اکسی توسین و کاهش هورمون پروژسترون رخ می‌دهد. در حقیقت، در صورت نیاز به القا، پزشک ممکن است به شما اکسی توسین مصنوعی، دارویی به نام Pitocin، بدهد. اکسی توسین همچنین انقباضاتی را که بدن شما برای از بین بردن جفت پس از تولد نیاز دارد، تولید می‌کند. اکسی توسین و استروژن به آزاد شدن پروستاگلاندین‌ها کمک می‌کنند. پروستاگلاندین‌ها می‌توانند دهانه رحم را نرم کنند تا برای زایمان، آماده شوید. همچنین پروستاگلاندین‌ها باعث افزایش تولید هورمون ریلکسین می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود تا رباط‌ها شل شوند و دهانه رحم بیشتر نرم و باز شود.
هورمون‌های پس از زایمان
بعد از زایمان، ترشح هورمون اندورفین، هورمونی که به شما کمک می‌کند درد را کنترل کنید، به مدت 24 ساعت بالا می‌رود. کینگا بابسکی می‌گوید: “بیشتر زنان پس از زایمان احساس ابرانسانی می‌کنند. حق هم دارید شما این شخص کوچک باورنکردنی را تحویل دنیا داده‌اید.”
پس از آزاد شدن جفت از بدن، تمام هورمون‌هایی كه تولید می‌كرد مانند استروژن، پروژسترون، ریلكسین، hCG و HPL نیز همراه با آن از بدن می‌روند. هورمون استروژن و پروژسترون به پایین‌ترین میزان موجود تا زمان یائسگی می‌رسند. بسیاری از زنان احساس گرفتگی خلق پس از زایمان را دارند. همچنین احتمالاً بی‌خواب شوید. کمبود خواب به وضوح با کورتیزول، هورمون استرس، مرتبط است. بنابراین این بی‌خوابی بر احساس شما نیز تأثیر می‌گذارد.
هدی پس از تولد پسرش دچار افسردگی پس از زایمان شد و تقریباً دو سال با آن دست و پنجه نرم کرد. بعد از چند ماه، وقتی هنوز علائم بیماری او بهبود نیافته بود، دکتر برای او داروهای ضدافسردگی تجویز کرد تا به او کمک کند بهتر شود.
پرولاکتین
همه تغییرات هورمونی بعد از زایمان بد نیستند. هنگامی که کودک شروع به مکیدن سر سینه‌ی مادر می‌کند، ترشح هورمون پرولاکتین افزایش می‌یابد. این هورمون، تولید شیر را تحریک می‌کند. این یک حلقه بازخورد مهم در زمانی است که شما سعی دارید، شیر مورد نیاز کودکتان را تامین کنید. سطح پرولاکتین شما در شب بالا می‌رود، بنابراین با اینکه شیردهی شبانه طاقت‌فرسا است، اما در واقع می‌تواند به ایجاد شیر شما کمک کنند.
اکسی توسین
همچنین شیردهی و تماس پوست با پوست کودک، باعث ترشح اکسی توسین می‌شود. اکسی توسین گاهی اوقات به عنوان “هورمون عشق” شناخته می‌شود. زیرا ترشح آن، در پاسخ به لمس فیزیکی افزایش می‌یابد و تصور می‌شود که این هورمون به ایجاد پیوند کمک می‌کند. اکسی توسین هنگام شیردهی به بیرون آمدن شیر از سینه کمک می‌کند. اما از آنجا که این هورمون می‌تواند انقباضات رحمی را تحریک کند، برخی از خانم‌ها ممکن است برای چند هفته پس از تولد، در طی شیردهی، گرفتگی‌های دردناکی داشته باشند.
سرانجام، برای اکثر خانم‌ها، همه چیز به حالت عادی یا یک نوع عادی جدید بازمی‌گردد. زمانی که چرخه قاعدگی شما به حالت قبل خود برگردد ویا منظم شود، یعنی همه چیز عادی شده است. این امر ممکن است یک سال یا حتی بیشتر طول بکشد. البته تا زمانی که کودکتان را از شیر نگیرید، هورمون‌های شما کاملاً تراز نمی‌شوند.
هدی می‌گوید، در عرض شش هفته پس از مصرف داروهای ضد افسردگی، گویا چراغی خاموش شد و او دوباره احساس کرد که مثل خود قبلیش است. در حالی که بارداری قطعاً یک چالش برای او بود، اما سلامتی او سرانجام دوباره به حالت اول بازگشت. او دیگر از داروهایش استفاده نمی‌کند و دوست دارد دوره باکیفیتی را با پسر کوچکش، که اکنون دو ساله است، بگذراند.
سخن آخر
در این مطلب بصورت کامل در رابطه با تاثیر هورمون های بارداری بر بدن مادر در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری و همچنین پس از زایمان صحبت کردیم. امیدواریم این مطلب برای سلامت بارداری شما مفید بوده باشد. اگر سوال یا نظری دارید، در قسمت کامنت‌ها، با ما در میان بگذارید.
