آموزش بهترین روش‌های معذرت‌خواهی به کودکان 

مقدمه

معذرت‌خواهی کردن یک روش برای قبول مسئولیت اشتباه و خطایی است که انجام داده‌ایم و باید کاملا صادقانه باشد. بهتر است والدین از همان کودکی طرز درست معذرت‌خواهی کردن را به کودکان خود آموزش دهند. والدین می‌توانند کودکان خود را در مقابل کار اشتباهی که کرده‌اند، مجبور کنند که معذرت‌خواهی کنند. اما والدین باید بدانند که راهکارهای بهتری نیز برای معذرت‌خواهی وجود دارد. به همین دلیل در این مقاله به توضیح در مورد آموزش عذرخواهی به کودکان پرداخته‌ایم.

معذرت‌خواهی

والدین می‌توانند در مقابل کار اشتباه کودک، او را مجبور کنند که معذرت‌خواهی کند. اما آیا راهکار دیگری نیست که کودک خودش متوجه اشتباهش بشود و در نهایت ابراز پشیمانی کند. سوال بعدی این است که کودک برای جبران اشتباه خود چه کاری باید انجام دهد؟
در موارد مشابهی مانند زیر به کودک می‌گوییم که معذرت‌خواهی کند:
زمانی که بچه‌ها به زور اسباب‌بازی‌های دوستان خود را بدون اجازه و رضایت دوست خود بر می‌دارند. همچنین وقتی که خواهر یا برادرشان را می‌زنند. با اینکه کودکان یادمی‌گیرند که به وسایل و بدن دیگران آسیب نزنند. اما گاهی اوقات به طور ناخواسته کارهای نادرست و اشتباهی را انجام می‌دهند.

بعد از اینکه کودک خطایی انجام می‌دهد، والدین در مورد اتفاق افتاده شروع به صحبت می‌کنند. اغلب چنین سوالاتی در بین مکالمه والدین و کودکان مطرح است:

• دلیل اینکه معذرت‌خواهی می‌کنیم چیست؟
• چگونه می‌توان آسیب و مشکلی که برای فرد مقابل ایجاد شده است را جبران کرد.
• چگونه می‌توانند رفتار نادرست و غلط خود را تغییر دهند. که تقریبا این قسمت، بخش انتهایی بحث بین والدین و کودکان است.

معذرت‌خواهی که از سر اجبار باشد و به خصوص با حالتی طلبکارانه مطرح شود، هیچ تاثیری در تغییر رفتار و وضعیت ایجاد شده ندارد. این نوع معذرت‌خواهی هیچ چیز را تغییر نمی‌دهد. با این حال این سبک معذرت‌خواهی همچنان وجود دارد و کودکان تا سنین بزرگسالی نیز از آن استفاده می‌کنند.

ابراز پشیمانی غیر واقعی

این گونه عذرخواهی‌های سرسری مسئله ساز است. می‌توان پیامدهای این نوع عذرخواهی را در عذرخواهی‌های عمومی که اخیرا توسط افراد برجسته‌ای مانند Harvey Weinstein، Louis C.K، Kevin Spacey و Matt Lauer مطرح شده است، مشاهده کرد. این افراد که مرتبا مرتکب آزار جنسی و تعرض شده‌اند، تصور می‌کنند که فقط گفتن کلمه‌ی “ببخشید” برای تبرئه‌ی آن‌ها کافی است. حتی وقتی که با توضیحاتی شامل سرزنش قربانی همراه باشد.

این عذرخواهی‌های غیرواقعی بدون پشیمانی از صمیم قلب هستند. افرادی که به این روش از دیگران عذرخواهی می‌کنند، هیچ گونه قصدی برای اصلاح اشتباهات خود ندارند و فقط برای بدست آوردن بخشش و رضایت فرد مقابل عذرخواهی می‌کنند.

روش‌های عذرخواهی

Edwin Battistella دکتر، استاد زبان شناسی در دانشگاه Southern Oregon و نویسنده در زمینه‌ی زبان عذرخواهی عمومی، بیان می‌کند: “این دسته از افراد ممکن است عذرخواهی را با آوردن بهانه در مورد اشتباهی که کرده‌اند یا تبرئه‌ی خود انجام دهند. حتی گاها در برخی موارد اشتباه خود را به گردن افراد زیر دست خود می‌اندازند. به طور مثال این دسته از افراد بیان می‌کنند: “من عذرخواهی می‌کنم بابت اینکه کارمندانم من اشتباه کردند.” به عبارت دیگر این گونه عذرخواهی به گونه‌ای است که فرد، افراد پایین دست خود را مقصر می‌داند.

عذرخواهی آن‌ها ممکن است به صورتی باشد که تمرکز بر روی شخص آسیب دیده است. به طور مثال در این شرایط می‌گویند: “متاسفم اگر آزرده شدی.” در مواردی دیگر افراد بسیار مبهم یا کوتاه و حتی گاها بی‌معنی معذرت‌خواهی می‌کنند. مثلا در چنین شرایطی بیان می‌کنند: “برای آنچه اتفاق افتاده متاسفم.” در این گونه عذرخواهی مشخص نیست برای چه کاری عذرخواهی انجام می‌شود و این کاملا غیرواقعی بودن عذرخواهی را بیان می‌کند.

تایید اشتباه و عدم پذیرش

در هر صورت یک عذرخواهی واقعی حالا چه برای افراد بزرگسال و چه برای کودکان، باید حاوی تایید این مسئله که فرد کار اشتباهی کرده است، باشد. یعنی عذرخواهی به گونه‌ای باشد، که کار اشتباه شما را تایید کند. قاعدتا این نوع عذرخواهی بسیار دشوار و سخت است و هر کسی نمی‌تواند آن را انجام دهد. چرا که هیچ کس دوست ندارد کار اشتباه و غلطی را بپذیرد. چند دلیل برای عدم پذیرش اشتباه وجود دارد. به طور مثال فرد خطاکار می‌تواند احساس خجالت کند یا از عواقب کار اشتباهی که کرده است، ترسیده باشد.

در برخی از موارد برای بچه‌ها مسئله بیش از حد پیچیده می‌شود، طوری که در کودکان احساس ناهماهنگی شناختی به وجود می‌آید. هنگامی که همزمان دو عقیده‌ی متناقض داشته باشید، با احساس ناخوشایندی مواجه می‌شوید. به عنوان مثال، ممکن است یک کودک با وجود اینکه تصور می‌کند آدم مهربانی است، کار بدی نیز انجام داده است، که این باعث ایجاد تناقض و تنش در کودک می‌شود.

چگونه این تنش را کاهش دهیم؟ اکثر اوقات با این پیشنهاد که آنچه اتفاق افتاده واقعا بد نیست، می‌توان این تنش و تناقض را برای کودک حل کرد. در این حالت می‌توانید برای کودک خود مسئله را توضیح دهید تا دچار سردرگمی و حس بد نسبت به خود نشود. همچنین یک راهکار دیگر برای کاهش این تنش این است که به کودک بگوییم، آن شخص مسبب این اشتباه تو بوده است.

راهنمایی والدین

والدین باید بدانند که یک عذرخواهی واقعی، از راهنمایی‌های درست آن‌ها نشئت می‌گیرد. روشی که ما به خاطر عذرخواهی به کودکانمان آموزش می‌دهیم یا راهنمایی می‌کنیم به اندازه‌ی خود عذرخواهی مهم است. برای از بین بردن نظرات منفی نسبت به عذرخواهی، ما باید در مورد نحوه واکنش به اشتباهات بچه‌ها به طور هدفمند و درست برخورد کنیم. اولین قدم برای آموزش عذرخواهی به کودکان این است، که کودکتان و خودتان یک قدم به عقب بردارید.

در اینجا برای توضیح درست این موضوع یک سناریو را تعریف می‌کنیم:
فرض کنید، بچه شما یکی از اسباب‌بازی‌های دوست خود را گرفته است و با آن فرار کرده است، که این عمل کودک شما در نهایت باعث گریه دوستش می‌شود. اینکه بخواهیم در همان لحظه که عصبی هستیم، در مورد عواقب کاری که کرده است با او صحبت کنیم، چیزی را پیش نخواهد برد. در واقع صحبت در آن لحظه مشکلی را حل نمی‌کند چه بسا ممکن است وضعیت را بدتر نیز بکند.
باید بدانید که قبل از رخ دادن این اتفاق، در کودک احساساتی ایجاد شده است که در نهایت منجر به این اتفاق شده است. سعی کنید در این وضعیت به جای عصبانیت، اول کودک خود را آرام کنید. چرا که کودکان برای اینکه بتوانند به حرف شما گوش دهند یا به اشتباه خود فکر کنند، باید آرام شوند.

شاید اگر کودک حرف گوش کنی داشته باشید، به نسبت راحت‌تر بتوانید با او ارتباط برقرار کنید. به همین دلیل ما به والدین عزیز توصیه می‌کنیم مقاله‌ی بچه حرف گوش کن را حتما مطالعه کنند.

بهترین ایده

بنابراین والدین باید بدانند که بهترین ایده این نیست که در همان لحظه به مقابله با کودک خود برخیزند. بلکه بهترین کار این است که آرامش خود را حفظ کنند و سعی کنند کودک خود را آرام کنند. سپس به بقیه مسئله رسیدگی کنند. در موقعیتی که کودک اسباب‌بازی را بدون اجازه برمی‌دارد، برخی از پدر و مادرها جملاتی مثل: “صب کن و دیگه ندو. اون اسباب‌بازی بده به دوستت. همین الان از دوستت معذرت‌خواهی کن.” را بیان می‌کنند. همانطور که گفته شد این لحن صحبت در این شرایط مشکل را حل نمی‌کند.

نظر مددکار اجتماعی

Ellen Goldsmith یک مددکار اجتماعی بالینی بیان می‌کند: “پاسخ من در واکنش به این وضعیت (وضعیت سناریو گفته شده)، این است که بهتر است که افراد تجربه‌های خود را در این زمینه به اشتراک بگذارند. آموزش و تربیت کودک در شرایطی که عصبی هستیم یا کودک شرایط گوش دادن به حرف‌های ما را ندارد، کار عاقلانه و درستی نیست. تربیت کودک در مقابل دیگران نیز برای برخی از والدین سخت و حتی همراه با خجالت است. در این حالت شاید برخی از والدین دستپاچه نیز بشوند. همه‌ی موارد گفته شده، باعث می‌شود که نتوانید به کودک خود مسائلی که مورد نظرتان است را آموزش دهید.
بنابراین وقتی فرزندتان آرام‌تر است، می‌توانید با او صحبت کنید و به آنچه اتفاق افتاده است رسیدگی کنید.

بیان احساسات

بیان احساسات به کودک شما کمک می‌کند که بفهمد که او در هنگام انجام این کار چه احساساتی داشته است. همچنین او متوجه می‌شود، که چگونه این احساسات منجر به این رفتار مشکل‌زا شده است.
بنابراین ممکن است از کودک خود بپرسید: “قبل از اینکه اسباب‌بازی دوست خود را برداری چه حسی داشتی؟” شاید کودکان به اسباب‌بازی دوستشان حسادت می‌کردند. همچنین احتمالا بیش از حد خسته و بی‌حوصله بودند و به مقداری شلوغ کاری و شیطنت نیاز داشتند. به هر دلیلی که کودک این کار را کرده باشد، باید به او تاکید کنیم و توضیح دهیم که این کار و رفتار یک کار نادرست است.
Goldsmith بیان می‌کند: “ما باید از کودکان بخواهیم که احساسات خود را بیان کنند. در غیر اینصورت کودکان می‌توانند مانند ما بعضی اوقات در احساسات خود گم شوند.”

احساس فرد مقابل

هنگامی که آن‌ها احساسات و رفتار خود را بیشتر درک کردند و فهمیدند، وقت آن است که در مورد احساس شخص مقابل صحبت کنید. این مکالمه می‌تواند با ربط دادن موقعیت ایجاد شده به چیزی مشابه که برای آن‌ها اتفاق افتاده است، انجام شود.
برای مثال شاید خواهر و برادر فرزند شما اسباب‌بازی مورد علاقه او را بدون پرسیدن از او برداشته است و حاضر به پس دادن آن نباشد. همین سناریو را برای کودکان تعریف کنید و از آن‌ها بخواهید که فکر کنند و به یاد بیاورند در آن لحظه که خواهر یا برادرش اسباب‌بازی او را بدون اجازه برداشته، چه حسی داشته است؟ بعد از پرسیدن این سوال به او یادآوری کنید که ممکن است این احساس که در مقابل خواهر یا برادرش داشته است، را همان کودک که اسباب‌بازی‌اش را گرفته‌ است، نیز داشته باشد.

شما همچنین ممکن است از کودک خود بپرسید که به جز انجام آن کار که باعث اذیت فرد دیگری می‌شود، چه کار دیگری می‌خواهند انجام دهند. با اینکار برخی از پدر و مادرها می‌خواهند مشکل کودک را حل کنند.

راهکارهای جلوگیری از اتفاق

شما می‌توانید هر دو مورد یعنی پیشنهادها و سناریوهای نقش بازی کردن را کنار بگذارید.
همان مثال اسباب بازی را در نظر بگیرید. در چنین موقعیتی کودک می‌تواند به جای آن اسباب‌بازی از اسباب‌بازی دیگری استفاده کند. همچنین می‌تواند از والدین خود صرف یک میان وعده را بخواهد و یا تغییر مکان دهد، فقط به خاطر اینکه از آن موقعیت دور شود.
Goldsmith بیان می‌کند: “طوفان فکری در کودکان می‌تواند لحظات شگفت انگیز آموزشی را رقم بزند، که به نوشتن یا ترسیم گزینه‌های نحوه‌ی پاسخ احتمالی کمک می‌کند.” طوفان فکری در واقع یک تکنیک است که ایده‌ها و راهکارهای مختلف به طور خود به خودی توسط فرد یا افراد گروه ایجاد می‌شوند.

به بچه‌ها نشان دهید اشتباهات فرصتی برای تأمل و یادگیری هستند که می‌توانند نوع نگاه آن‌ها را به اشتباهات تغییر دهند. این روش به آن‌ها کمک می‌کند تا اشتباه خود را بپذیرند.

نکات لازم در مورد یک عذرخواهی صادقانه

اکنون کودک شما آماده عذرخواهی است. در عذرخواهی صادقانه او نیاز دارد که احساسات شخص مقابل را اولویت بندی کند و ابراز پشیمانی کند.
Battistella بیان می‌کند: “یک عذرخواهی خوب نیاز به انجام چندین کار دارد. باید فرد مشکلی که ایجاد کرده است را بیان کند. صادقانه ابراز پشیمانی کند و به نوعی آسیب و مشکلی را که برای فرد آسیب دیده ایجاد کرده است، برطرف کند. فردی که مشکل را ایجاد کرده است می‌تواند با تغییر در رفتارها و کارهای خود این آسیب را جبران کند یا اینکه برخی اقدامات در آینده برای رفع این آسیب انجام دهد.”

رویکردی ساده

در یک آموزش مربوط به معلمین، یک معلم پیش دبستانی به نام JoEllen Poon یک رویکرد ساده برای عذرخواهی که تمام نکات کلیدی را در بر می‌گیرد، یاد گرفت.
سه رویکرد اصلی مربوط به معذرت خواهی: اولین مورد متاسف بودن، دومین مورد پذیرش اشتباه و در مرحله آخر پیدا کردن یک کار جایگزین است.
از طریق مراحل گفته شده برای معذرت‌خواهی، می‌توانید دانش‌آموزان را راهنمایی کنید.

رویکرد معذرت‌خواهی در قالب مثال

وقت آن رسیده است، که با رویکردی که توضیح داده شد، به سراغ فرزندتان بروید و در مورد آن با او صحبت کنید.
در ادامه این سه مرحله را با مثالی که در ابتدا گفته شده است، بررسی می‌کنیم.
مثال اسباب‌بازی با ترکیب این سه مرحله:
ابراز تاسف: متاسفم که اسباب‌بازی شما را بدون اجازه برداشتم.
پذیرش اشتباه: این کار من اشتباه است زیرا این کار من به احساسات شما آسیب می‌رساند. همچنین این اسباب‌بازی من نیست.
پیشنهاد برای آینده: به جای اینکه اسباب‌بازی فرد دیگری را بردارید، با چیز دیگری بازی کنید.

آموزش در مدرسه

وقتی Poon این رویکرد ساده‌ی معذرت‌خواهی را در کلاس خود به کار برد، تغییر و تحول زیادی در نحوه‌ی عذرخواهی دانش‌آموزان خود از یکدیگر مشاهده کرد.
Poon همچنین در ادامه بیان می‌کند: “دانش‌آموزان من واقعا روابط خود را به طریقی جدید شروع کردند. آن‌ها برای اینکه از یکدیگر عذرخواهی کنند، به میزان زیادی به دنبال ابتکار عمل بودند، تا اینکه منتظر بمانند والدین یا معلمین آن‌ها را مجبور به انجام این کار کنند.
آن‌ها عملکرد قبلی خود را کنار گذاشته بودند. به طوریکه وقتی مشکلی بین آن‌ها ایجاد می‌شد، همگی سعی می‌کردند که خودشان آن مشکل را حل کنند، تا اینکه به والدین یا معلمین خود اجازه دهند که آن‌ها را مجبور به عذرخواهی کنند.

به نظر می‌رسید که آن‌ها واقعا رفتارهایشان را تغییر داده‌اند. بچه‌هایی که با کارها و شیطنت‌های خود سایر بچه‌ها را اذیت می‌کردند، دیگر این کارها را انجام نمی‌دادند. همه در تلاش برای همدلی و سازگاری با یکدیگر بودند. همچنین به نظر می‌رسید رفتار صادقانه‌تری دارند.

روش‌های جبران اشتباه

پس از عذرخواهی، راه دیگری که بچه‌ها می‌توانند اشتباه خود را جبران کنند، این است که از فرد مقابل که اذیتش کرده‌اند، بپرسند چه کمکی می‌توانند بکنند. برای بچه‌های جوان، به اینصورت است که برای اثبات صداقت خود سعی می‌کنند که فرد مقابل را خرسند و خشنود کنند.
Goldsmith بیان می‌کند: “کودکان می‌آموزند که با انجام دادن یک کار مثل یک عکس، یادداشت یا در آغوش گرفتن طرف مقابل، به طور خاص و موثر تاثیر بگذارند و اشتباه خود را جبران کنند. همین امر در مورد بزرگسالان نیز صدق می‌کند.”

الگوی کودکان

مطمئنا یکی از موثرترین روش‌های آموزش عذرخواهی به کودکان، الگو گرفتن از رفتار و برخورد والدین است. والدین برای بچه‌ها مانند آینه هستند. وقتی در مورد موضوعی کودک را نصیحت می‌کنیم و همان کار را خودمان نیز انجام می‌دهیم، در واقع صداقت کار خود را تایید کرده‌ایم. این مسئله در مورد عذرخواهی نیز برقرار است. برای اینکه والدین بتوانند یه عذرخواهی صادقانه به کودک خود آموزش دهند باید خودشان نیز به حرف‌های خود عمل کنند.

آموزش از طریق عمل

Goldsmith بیان می‌کند: “همه‌ی ما وقتی فردی کاری را به صورت عملی انجام دهد، از او یاد می‌گیریم. اما وقتی فرد فقط در مورد یک موضوع صحبت می‌کند، این یادگیری به نسبت برقرار نیست. در واقع از کسی که به طور عملی توصیه‌ای به ما می‌کند بیشتر یاد می‌گیریم تا کسی که فقط در مورد یک موضوع یا کار صحبت می‌کند. از این رو بسیار مهم است که هنگام نصیحت کردن و تعلیم، خودمان نیز به آن صحبت‌ها عمل کنیم. در غیر اینصورت کودکان ما را دروغگو و ریاکار می‌بینند و همیشه این رفتارها را به یاد می‌آورند.”

عدم پذیرش اشتباه

اما چه اتفاقی می‌افتد که کودک واقعاً فکر نمی‌کند کار اشتباهی انجام داده است؟
کودکان ممکن است در پذیرفتن خطا در مورد خود مشکل داشته باشند. به عبارت دیگر پذیرش اشتباهی که کرده‌اند، برای آن‌ها دشوار و سخت است. همچنین ممکن است که دیدگاه طرف مقابل را درک نکنند. آن وقت مهم است که در همان صحنه قرار بگیرید تا بتوانید در مورد آنچه اتفاق افتاده است درک مشترکی از آسیب یا مشکل داشته باشید. کودک خود را تشویق کنید، که از دوست خود احساس او را بپرسد.
Amy Hubbard استاد گروه ارتباطات در دانشگاه Hawaii، بیان می‌کند: “اینکه بتوانید با شخص دیگری صحبت کنید و به صحبت‌های شخص دیگری گوش دهید، می‌تواند به افراد کمک کند تا دیدگاه و چشم انداز دیگری پیدا کنند.”

همچنین Hubbard از چهار محققی است که مطالعه تاثیر زمان و صداقت عذرخواهی بر رضایت، درک و تغییر در احساسات منفی در هنگام درگیری، را انجام داده است.

بخشش

تمامی مطالبی که تا اینجا گفته شد، چه در مورد عذرخواهی صادقانه و چه در مورد عذرخواهی غیرواقعی، لزوما به معنای این نیست که فرد مقابل باید ما را در مقابل عذرخواهی که می‌کنیم، ببخشد. در برخی موارد ما قادر به درست کردن مشکلی که برای فرد مقابل ایجاد کرده‌ایم، نیستیم. همچنین در برخی از موارد فرد مقابل حاضر به بخشیدن ما نیستند. با این حال اشکال ندارد. مسئله‌ی مهم این است که به فرزندان خود بیاموزیم که عذرخواهی برای این نیست که از فرد مقابل طلب بخشش کنیم. بلکه باید به بچه‌ها آموزش داد، که عذرخواهی در مورد مسئولیت کارهای ما است.
پذیرفتن مسئولیت کار و اشتباه خود، یکی از موارد آموزش عذرخواهی به کودکان است و والدین باید به آن توجه کنند.

تاثیرات

واضح است که عذرخواهی از روی بی‌میلی لزوما منجر به رفتار سوءاستفاده‌گرانه و توهین آمیز نمی‌شود. اما آموختن عذرخواهی صادقانه و واقعی، عذرخواهی بدون عذرخواهی (spot non-apology apologies) و پذیرفتن اشتباهات به ویژه در سنین جوانی به میزان زیادی به القای همدلی، مسئولیت‌پذیری و جلوگیری از تبدیل رفتارهای بد به الگوهای سوءاستفاده‌گرانه در آینده، کمک می‌کند.

Poon بیان می‌کند: “وقتی در سنین جوانی به بچه‌ها عذرخواهی را آموزش داده شود، طبیعی و عادی است که عذرخواهی را به روش کامل‌تری انجام دهند. علاوه بر این دسته از کودکان موارد دیگری نیز می‌آموزند. از جمله‌ی این موارد می‌توان به پذیرفتن اشتباه خود، بررسی عواقب اقدامات خود و ایجاد سازگاری و همدلی، سعی در کنترل رفتارهای ناخواسته اشاره کرد. همچنین این فرصت برای آن‌ها فراهم می‌شود، که احساس ناراحتی ناشی از ویژگی شکست نفسی را در درخواست بخشش از فرد مقابل، تجربه کنند.

بسیاری از ما یاد می‌گیریم که وقتی اشتباهی می‌کنیم و از طرف مقابل خود طلب بخشش می‌کنیم، نباید لزوما منتظر فروتنی و بخشش طرف مقابل خود باشیم. این طبیعی است که فردی که ناراحت است، حالت دفاعی داشته باشد و خیلی خوب برخورد نکند.
امیدوارم یادگیری عذرخواهی صحیح منجر به بزرگسالانی متفکرتر شود که به طور فزاینده‌ای از نحوه‌ی تاثیر اعمال خود بر دیگران آگاه هستند.”