همه‌ی آن چیز که باید در مورد مغز کودک بدانید! 

مقدمه

آیا تا به حال درباره‌ی عملکرد شگفت‌انگیز مغز نوزادان چیزی شنیده‌اید؟ آیا می‌دانید که کودکان در سنین پایین قدرت یادگیری بالایی دارند؟ تا به حال در مورد عملکرد مغز کودکان مطالعه‌ای داشته‌اید؟ برای پاسخ دادن به این سوالات و کمک به شما والدین عزیز در این مورد در این مطلب به توضیح در مورد عملکرد مغز کودکان از زبان آلیسون گوپنیک (Alison Gopnik) که روانشناس است، پرداخته‌ایم.

سال اول زندگی نوزاد

آلیسون گوپنیک مدت زمانی زیادی است که در مورد نوزادان و اینکه مغز نوزادان به چه صورت عمل می‌کند، در حال تحقیق و مطالعه است. وی ثابت کرده است که نوزادان بیش از آن چیزی که ما تصور می‌کنیم متوجه‌ی مسائل می‌شوند. حال سوال این است که نوزاد در سال اول زندگی خود چه وضعیتی دارد؟ آیا تحقیقات این روانشناس باعث تغییر در تفکر افراد در مورد نوزادان شده است؟

گوپنیک روانشناس در این مورد می‌گوید: “سی سال پیش مردم فکر می‌کردند که نوزادان، خودمحور و غیرمنطقی هستند و با سردرگمی و صداهای نامفهومی که دارند زندگی می‌کنند و ذهن آن‌ها خالی است. این در حالی است که ما در سی سال گذشته کشف کرده‌ایم که در هر صورت، درست برعکس این تصورات مردم است. چرا که حتی نوزادان در سنین بسیار پایین‌تر نیز بیشتر از آن چیزی که ما فکرش را می‌کردیم می‌دانند و یاد می‌گیرند.”

کودک

برای مدت طولانی، فیلسوفان، روان‌شناسان و روانپزشکانی که روی نوزادان مطالعه می‌کنند، می‌گفتند: “بچه بودن هیچ چیز مهمی نیست. این عقیده به این دلیل بود که آن‌ها تصور می‌کردند که هوشیاری زیادی برای نوزادان و کودکان خردسال وجود ندارد. به همین دلیل حتی زمانی بود که مردم با بیهوشی بسیار کمی روی نوزادان جراحی می‌کردند، زیرا احساس می‌کردند هوشیار نیستند.”

گوپنیک می‌گوید: “با این حال آنچه ما کشف کرده‌ایم این است که جنبه‌هایی وجود دارد که نوزادان و کودکان خردسال ممکن است در واقع هوشیارتر از بزرگسالان باشند. به عنوان بزرگسال، ما به وضوح از چیزهای خاصی که به آن‌ها توجه می‌کنیم آگاه هستیم، اما اتفاقی که می‌افتد این است که چیزهای دیگری را که در اطراف ما می‌گذرد را کنار می‌گذاریم. به نظر نمی‌رسد که نوزادان و کودکان مانند ما از کنار چیزهای مختلف ساده بگذرند و یا آن‌ها را کنار بگذارند. ما معتقدیم که کودکان در توجه خوب عمل نمی‌کنند. این در حالی است که کودکان به همه چیزهایی که در اطراف آن‌ها می‌گذرد توجه می‌کنند و از آن‌ها اطلاعات می‌گیرند. نوع توجه ما افراد بزرگسال مانند یک نورافکن است که بخش خاصی از جهان را روشن می‌کند. این در حالی است که نوع توجهی که کودکان دارند، بیشتر شبیه یک فانوس است که گسترده شده و فضای بسیار بزرگ‌تری را روشن می‌کند.”

دانشمند در گهواره

یکی از شناخته‌شده‌ترین کتاب این روانشناس با نام “دانشمند در گهواره (The Scientist in the Crib)” است. حال این سوال پیش می‌آید که یک نوزاد چگونه می‌تواند دانشمند باشد؟
وی در پاسخ به این سوال اینطور می‌گوید: “یکی از اکتشافات بزرگی که در 30 سال گذشته انجام داده‌ایم این است که کودکان خردسال با استفاده از ناخودآگاه از برخی تکنیک‌های مشابهی که دانشمندان استفاده می‌کنند، بهره می‌برند. این تکنیک‌ها شامل تجیزیه و تحلیل آماری داده‌ها، انجام آزمایش‌ها و … می‌شوند. البته زمانی که کودک در حال آزمایش کردن است، آن را بازی کردن یا کنجکاوی کردن در همه کارها، می‌نامیم. دانشمندان با استفاده از چیزی به نام استنباط بیزی، که شامل ترکیب دانش عقل سلیم با شواهد به دست آمده از مشاهده است، بهترین اطلاعات را در مورد آنچه در جهان می‌گذرد به دست می‌آورند. آنچه ما کشف کرده‌ایم این است که نوزادان و کودکان خردسال به طور ناخودآگاه همین کار را انجام می‌دهند.”

کودک فلسفی

یک کودک چگونه می‌تواند یک فیلسوف باشد؟ یکی دیگر از کتاب‌های روانشناس گوپنیک، با عنوان “کودک فلسفی (The Philosophical Baby)” چاپ شده است. وی در همین مورد می‌گوید: “نوزادان در مورد نحوه کار کردن چیزهای فیزیکی در جهان یاد می‌گیرند، اما در عین حال سعی می‌کنند همان مشکلاتی را که فیلسوفان برای حل آن‌ها تلاش کرده‌اند، حل کنند، مانند پی بردن به آنچه در ذهن شخص دیگری می‌گذرد. این همان چیزی است که فیلسوفان آن را “مشکل ذهن‌های دیگر (other minds problem)” نامیده‌اند، اما به نظر می‌رسد که این مشکل برای نوزادان نیز مهم است.”

تاثیر کامپیوتر و تلویزیون بر رشد مغز

آیا کامپیوتر و تلویزیون در رشد مغز کودکان تاثیرگذار است؟
گوپنیک روانشناس در این مورد می‌گوید: “حقیقت این است که ما نمی‌دانیم، چرا که مطالعاتی انجام نداده‌ایم و احتمالا خیلی زود است که در این مورد نظری بدهیم. چیزی که ما می‌دانیم این است که نوزادان طوری طراحی شده‌اند که به خوبی از انسان‌ها بیاموزند، در واقع، بهترین یادگیرندگان هستند. فعالیت‌های غیرفعال مانند تماشای تلویزیون به نظر نمی‌رسد به طوری قطعی به نوزادان کمک کند. در هر صورت ممکن است اثرات منفی داشته باشد، با این حال به طور قطع هیچ تاثیر مثبتی نخواهند داشت.”

وی در ادامه می‌گوید، از طرف دیگر، من فکر می‌کنم همیشه درست است که ما در مورد فناوری‌هایی که در فرهنگ ما برای ما مهم هستند، یاد بگیریم. وقتی بچه‌ها پیش‌دبستانی می‌شوند، نسبت به این واقعیت که همه از رایانه‌ها و سیستم‌ها استفاده می‌کنند و اینکه آن‌ها چیزهای خوبی هستند، حساس می‌شوند. بنابراین، تمایل دارند کار با آن‌ها را یادبگیرند. همچنین باید این مسئله را نیز ذکر کرد که کودکان در یادگیری این سیستم‌ها بسیار توانمند خواهند بود.

تاثیر اطرافیان

مهم‌ترین چیز، به‌ویژه برای بچه‌های خیلی کوچک، این است که بفهمند اطرافیان آن‌ها چگونه هستند و با افراد زنده واقعی ارتباط برقرار کنند. از سوی دیگر، به طور قطع نمی‌توان گفت شروع تعامل با برخی از این وسایل که واقعا برای آن‌ها در زندگی بزرگسالی بسیار مهم است، برای کودکان بی‌ضرر خواهد بود.

گوپنیک در مورد یک انسان‌شناس می‌گوید: “من اخیرا در مورد یک انسان‌شناس شنیدم که درباره‌ی گروهی از مردم آمریکای لاتین کار می‌کرد. این انسان‌شناس بیان می‌کرد که بچه‌های چهار ساله این منطقه می‌دانند چگونه از قمه استفاده کنند. این برای ما کمی عجیب بود چرا که ما هرگز به بچه‌های خود اجازه نمی‌دهیم که از قمه استفاده کنند. اما در مقابل این مسئله می‌توان اینطور گفت، وقتی که قمه به عنوان یک ابزار مهم برای یک جامعه است، بنابراین کودکان چهار ساله نیز یاد می‌گیرند که چگونه از آن استفاده کنند. بنابراین به طور مشابه کودکان چهار ساله به طور کامل توانایی یادگیری استفاده از رایانه را دارند و می‌توانند یاد بگیرند. با این حال همچنان مشخص است که آنچه واقعا برای کودکان مهم است این است که افراد زنده واقعی با آن‌ها در تعامل باشند. به طور کلی ما هنوز نمی‌دانیم که تاثیرات رایانه‌ها بر روی کودکان چگونه خواهد بود.”

هدیه نوزادان به بزرگسالان

یکی از بزرگ‌ترین هدایایی که نوزادان می‌توانند به بزرگسالان بدهند چیست؟
گوپنیک می‌گوید: “من قبلا اشاره کردم که به نظر می‌رسد نوزادان این فانوس وسیع توجه را دارند. به نظر می‌رسد آن‌ها واقعا طوری طراحی شده‌اند که بیشتر وقت خود را صرف یادگیری کنند. کودکان نسبت به بسیاری از چیزهای اطراف خود بسیار آزاد هستند. این در حالی است که ما بزرگسالان به نوعی به خاطر شرایطی که داریم، مجبور هستیم که روی مسائل محدودی تمرکز داشته باشیم. ما فقط روی هر کاری که باید در آینده انجام دهیم تمرکز می‌کنیم. با این حال وقتی با نوزادان و کودکان خردسال هستیم، می‌توانیم به طور موقت بخشی از این دید وسیع‌تر و باز بودن را داشته باشیم.”

به عنوان مثال زمانی که برای خرید شیر همراه با کودک چهار ساله خود می‌روید، سعی کنید برای خرید یک پاکت شیر به جای سوپر مارکت به فروشگاه بروید. زمانی که با یک کودک به فروشگاه می‌روید، ناگهان متوجه می‌شوید که خیابانی که برای شما تکراری بوده است، ناگهان پر از چیزهای خارق‌العاده، شگفت‌انگیز و هیجان‌انگیز می‌شود. به همین دلیل ممکن است از سایر دفعات قبلی که به فروشگاه می‌رفتید مسیر شما طولانی‌تر شود. این در حالی است که متوجه می‌شوید مسیر این دفعه از سایر دفعات قبلی هیجان‌انگیز‌تر و جالب‌تر بوده است.