مقدمه
باردار شدن برخلاف تصور بسیاری از مردم کار راحت و ساده‌ای نیست. اقدامات قبل از بارداری، خود دوران بارداری و حتی دوره‌ی بعد از زایمان، دوره‌هایی هستند که همیشه برای زنان پر از دغدغه و نگرانی بوده است. تنها چیزی که بانوان را بعد از تلاش‌های بسیار برای باردار شدن خوشحال می‌کند، دیدن دو خط صورتی بیبی چک است. تشخیص باردار بودن شما تازه اول راه است، و باید مراقبت‌های دیگری را شروع کنید. بعد از تشخیص باردار بودن برخی از مادران دچار مشکلاتی می‌شوند، که ممکن است این مشکلات باعث مرگ جنین و حتی خطر برای مادران شوند. از جمله مواردی که بارداری با دوامی را برای مادران به همراه ندارد، حاملگی خارج رحم است. این نوع حاملگی با مرگ جنین و حتی خطر مرگ برای مادران همراه است.
با اینکه این بیماری و مشکل خطرناک است و زنان باردار نباید از آن غفلت کنند، اما نگران نباشید. با مراجعه به موقع به پزشک می‌توانید خطر را رفع کنید. در این مقاله ما به توضیح به درباره‌ی حاملگی خارج رحم پرداخته‌ایم. همچنین نظر برخی از متخصصان زنان و زایمان را در رابطه با این مشکل بیان کرده‌ایم. با ما همراه باشید تا نکات مفیدی را در این زمینه فراگیرید.
تعریف
حاملگی خارج رحم (ectopic pregnancy) یا اکتوپیک، زمانی اتفاق می‌افتد که جنین در خارج از رحم، درون یک لوله کاشته می‌شود. در بارداری طبیعی بعد از انجام لقاح، تخمک بارور شده به داخل رحم منتقل می‌شود. اگر جنین در هر جایی به جز رحم برای رشد قرار بگیرد، حاملگی خارج رحم اتفاق می‌افتد. معمولا جنین در حاملگی خارج رحم در درون یک لوله رحمی کاشته می‌شود. که به این دلیل به این نوع بارداری، بارداری لوله‌ای نیز گفته می‌شود. جنین همچنین در موارد بسیاری می‌تواند به دهانه رحم یا تخمدان یا عضو دیگری در شکم نیز متصل شود.
متاسفانه، حاملگی خارج رحم، حاملگی با دوامی نیست و نمی‌تواند مانند یک بارداری طبیعی پیشرفت داشته باشد. معمولا باعث مرگ جنین می‌شود. مادران باید توجه کنند که بعد از مشاهده علائم این نوع بارداری سریعا به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند. با انجام سونوگرافی و یا آزمایشات خون بارداری خارج رحم تشخیص داده می‌شود. در صورت تشخیص بارداری لوله‌ای، باید سریعا برای درمان و رفع این مشکل اقدام کنید. چرا که عدم رسیدگی و درمان به موقع باعث ایجاد خطرات جبران ناپذیری برای شما مادران عزیز می‌شود.
زنان به عنوان یک مادر که دائما در حال مراقبت از جنین خود هستند، باید به مراقبت از خود نیز توجه کنند. همچنین در مورد مشکلات مهم و خطرناکی مثل حاملگی خارج رحم اطلاعات داشته باشند.
علائم
Brock McKinney پزشک و متخصص زنان و زایمان بیان می‌کند: “بارداری خارج رحمی در اوایل دوران بارداری علائمی ندارد و شبیه به بارداری طبیعی است. زنان ممکن است حالت تهوع، استفراغ و همچنین حساسیت پستان داشته باشند.” مادران ممکن است یک یا چند مورد از علائمی مانند لکه بینی یا خونریزی واژن، درد شکم یا لگن را داشته باشند. همچنین درد ناشی از این مشکل می‌تواند از یک درد کسل کننده تا یک احساس تیز و برنده متفاوت باشد.
McKinney همچنین بیان می‌کند: “در مواردی که درد مادران شدید است، حاملگی خارج رحمی احتمالا به قدری بزرگ شده است که لوله رحم را ترکانده است. در این شرایط به مراجعه سریع به پزشک نیاز دارید.” مادران لطفا شرایط حاد حاملگی خارج رحم را جدی بگیرند، چرا که خطر مرگ را برای آن‌ها به همراه دارد. معمولا علائمی مثل تنگی نفس و تپش قلب نیز در این مرحله ایجاد می‌شود. علاوه بر موارد گفته شده، McKinney هشدار می‌دهد که در حدود 50 درصد زنانی که دچار پارگی لوله هستند، هیچ علائم هشدار دهنده‌ای مانند درد خفیف یا خونریزی واژینال وجود ندارد.
عوامل خطر
سابقه بارداری لوله‌ای
دانستن عوامل خطر و دلایل اصلی حاملگی خارج رحم، باعث جلوگیری از این نوع حاملگی در بارداری‌های آینده می‌شود. بنابراین مادران سعی کنند در این زمینه اطلاعات خود را افزایش دهند. داشتن سابقه حاملگی خارج رحم، یکی از عوامل اصلی است که باعث ایجاد حاملگی خارج رحم در بارداری‌های آینده می‌شود. اگر مادران یک بار سابقه بارداری خارج رحم داشته باشند، 15 درصد احتمال داشتن این نوع بارداری را در بارداری آینده افزایش می‌دهد. همچنین اگر دو بار سابقه بارداری لوله‌ای داشته باشند، 25 درصد احتمال تکرار این نوع بارداری را در آینده افزایش می‌دهد.
سایر عوامل
علاوه بر عامل سابقه این نوع بارداری، عوامل دیگری نیز هستند که باعث حاملگی خارج رحم می‌شوند. که به صورت زیر بیان شده‌اند:
- داشتن زخم ناشی از جراحی در لوله‌های رحمی یا سایر اندام‌های لگن
- سابقه آندومتریوزعفونت‌های مقاربتی
- درمان‌های ناباروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)
- سیگار کشیدن: احتمالا بسیاری از مادران در مورد خطرات سیگار کشیدن اطلاع ندارند. اما باید بدانند که یکی از عوامل خطر برای حاملگی خارج رحم سیگار کشیدن است.
- روش‌های پیشگیری از بارداری: برخی روش‌های جلوگیری از باردار شدن مانند استفاده از آی یو دی (IUD) باعث ایجاد بارداری لوله‌ای می‌شود. در این روش جلوگیری از بارداری، معمولا بارداری اتفاق نمی‌افتد. اما در صورت باردار شدن، از نوع بارداری خارج رحم خواهد بود.
McKinney در همین رابطه بیان می‌کند: ” برخلاف تصور عموم، دستگاه آی یو دی که جهت جلوگیری از بارداری در رحم استفاده می‌شود، شانس درگیر شدن با بارداری خارج رحم را افزایش می‌دهد.” همچنین وی خاطرنشان می‌کند که تا نیمی از زنان که دچار این بیماری می‌شوند، هیچ یک از این عوامل خطر را ندارند. با داشتن هر یک از موارد گفته شده در بالا، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید تا مانع از حاملگی خارج رحم شوید. همانطور که گفتیم این نوع حاملگی نمی‌تواند مثل یک حاملگی طبیعی پیشرفت کند و معمولا باعث مرگ جنین می‌شود. و همچنین شرایط ابتلا به بیمارهای مختلفی را در مادران ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است که از این نوع حاملگی جلوگیری کنید.
درمان
مادران در صورت بروز هر گونه علائم حاملگی خارج رحم باید به پزشک مراجعه کنند. این نوع بارداری ایمن نیست. همچنین جنین رشد مناسبی نخواهد داشت و بعد از مدتی از بین می‌رود. به همین دلیل بهتر است برای حفظ سلامتی مادران حتما جنین خارج شود. در موارد بسیار نادر برخی از زنان نیاز به درمان ندارند. اما از طریق آزمایش خون و سونوگرافی تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرند. توجه کنید که از طریق معاینات فیزیکی نمی‌توان حاملگی خارج رحم را تشخیص داد، البته در برخی از موارد پزشک از روی علائم، احتمالا حاملگی خارج رحم را تشخیص دهد.
برای درمان این نوع بارداری از دو روش جراحی و دارویی استفاده می‌شود. بسته به شرایط مادر و مدت زمان بارداری خارج رحم، روش‌های درمان متفاوت هستند. در این قسمت به توضیح در مورد روش‌های درمانی متوترکسات، لاپاروسکوپی و جراحی پرداخته‌ایم.
متوترکسات
معمولا روش درمان دارویی بدون عوارض ارجحیت دارد. یک روش دارویی برای درمان حاملگی خارج رحم استفاده از متوترکسات است. در صورتی که جنین کوچک باشد و پارگی لوله یا مورد دیگری که نیاز به استفاده جراحی باشد، در آن وجود نداشته باشد، می‌توان از این دارو استفاده کرد. این دارو به صورت تزریق استفاده می‌شود. اغلب در حدود شش هفتگی می‌توان از این دارو استفاده کرد. متوترکسات تکثیر سلول‌ها را مهار می‌کند که این کار می‌تواند باعث جلوگیری از رشد جنین شود. در این روش درمانی مادر باید تحت کنترل باشد، تا اطمینان حاصل شود که سطح هورمون بارداری کاهش یافته و به صفر رسیده است.
جراحی
روش دیگر درمان جراحی است. در شرایطی که از درگیر شدن مادر به این نوع بارداری شش هفته گذشته باشد، از جراحی استفاده می‌کنند. همچنین نداشتن شرایط استفاده از داروی متوترکسات باعث استفاده از روش جراحی می‌شود. همچنین اگر مادر در معرض خونریزی داخلی ناشی از پارگی لوله باشد، نیز باید از جراحی برای درمان استفاده شود.
روش‌های لاپاراسکوپی
در این روش دو رویکرد برای درمان وجود دارد. سالپنژستومی (salpingostomy) و سالپنژکتومی (salpingectomy) برای درمان باردارهای خارج رحمی استفاده می‌شوند. برای انجام این روش درمان، پزشک از یک لوله که سر آن به یک دوربین مجهز است، استفاده می‌کند. انتخاب اینکه کدام یک از دو روش نام برده شده انجام شود، بستگی به نظر بیمار و میزان آسیب دیدگی لوله دارد.
روش اول به این صورت است که محصول بارداری خارج رحم از بدن مادر خارج شده و لوله برای درمان تدریجی گذاشته می‌شود. در این حالت بیمار باید توسط پزشک زیر نظر باشد. در روش دوم محصول ناشی از بارداری خارج رحم و لوله، هر دو از بدن مادر خارج می‌شوند. به طور کلی روند بهبودی در این روش تنها چند روز طول می‌کشد.
McKinney در همین زمینه بیان می‌کند: “متخصص زنان می‌تواند لوله را با محصول حاملگی خارج رحم، خارج کند یا فقط محصول این نوع حاملگی خارج شود. انتخاب بین این دو روش به ترجیح بیمار و میزان آسیب دیدن لوله در زمان جراحی بستگی دارد.”
نحوه تاثیرگذاری بر باروری
برخی از مادران به دلیل داشتن سابقه‌ی یک بارداری خارج رحم، استرس عدم بارداری در آینده را دارند. درست است که سابقه داشتن بارداری لوله‌ای، یکی از دلایل اصلی داشتن بارداری لوله‌ای در بارداری‌های آینده است. اما این لزوما به معنی داشتن یک بارداری ناموفق در آینده نیست. بلکه مادران با مراجعه پزشک و تحت مراقبت بودن، می‌توانند یک بارداری موفق را در آینده تجربه کنند. علاوه بر سابقه بارداری موارد دیگری مثل سن بارداری و برداشتن لوله رحم نیز بر باروری تاثیرگذار هستند. در قسمت بعدی به توضیح در مورد این دو عامل موثر بر باروری پرداخته‌ایم.
برداشتن لوله
به گفته‌ی Jackie Thomas، متخصص زنان و زایمان در بیمارستان Mount Sinai، اگر لوله‌های رحمی شما آسیب دیده یا برداشته شده باشند، احتمال بارداری شما کاهش نمی‌یابد. به عنوان مثال اگر تخمدان چپ تخمک آزاد کند اما لوله چپ دیگر توانایی پذیرش تخمک را نداشته باشد، تخمک همچنان می‌تواند توسط لوله راست شما گرفته شود. که این می‌تواند منجر به بارداری شود. با این حال از آنجایی که در معرض خطر بیشتری برای بارداری‌های خارج رحم هستید، بسیار مهم است که در صورت بارداری مجدد، سابقه خود را به متخصص زنان زایمان بگویید. اگر تحت نظر یک متخصص زنان اقدام به بارداری کنید، به نفع شما است.
سن بارداری
با افزایش سن مادران احتمالا باردار شدن نیاز به تمهیدات خاصی داشته باشد. برخی از مادران تجربه سقط جنین در سن بالا را دارند. برخی دیگر در روند بارداری دچار مشکل می‌شوند. مادرانی که سابقه بارداری خارج رحم دارند، باید در زمان تلاش مجدد برای باردار شدن به تاثیر سن بر باروری نیز توجه کنند. Thomas بیان می‌کند: “به عنوان مثال اگر در حال حاضر 38 ساله هستید، قصد تلاش برای باردار شدن بدون مشورت با کلینیک باروری را نباید داشته باشید” وی همچنین خاطرنشان کرد: “مشاهدات اخیر حاکی از آن است که زنانی که پس از حاملگی خارج رحم، IVF را انجام می‌دهند، ممکن است احتمال باروری آن‌ها کاهش یابد. اما هنوز مشخص نیست که این کاهش باروری به دلیل مشکلات باروری قبلی است یا خود IVF ناباروری را به همراه دارد.”
بارداری خارج رحم طولانی مدت
McKinney در رابطه با طولانی شدن مدت زمان بارداری خارج رحم، به زنی که به مدت حدود 10 هفته بارداری خارج رحم داشته است اشاره می‌کند. این مادر باردار قبل از این بارداری خارج رحم خود، دو بارداری طبیعی داشته است. McKinney می‌گوید که لوله‌ی رحم او پاره نشده بود. اما با توجه به مدت زمان بارداری طولانی که داشت، نیاز به عمل جراحی داشت. در واقع در این زمان ما متوجه شدیم که لوله در آستانه پارگی است. جراحی او بدون مشکل و عارضه‌ای انجام شد. و او پس از چند ساعت به خانه رفت. پس از مدتی او خوشبختانه بارداری طبیعی را تجربه کرد.
سخن آخر
اگر بارداری خارج رحم داشته‌اید و می‌خواهید مجددا باردار شوید، با پزشک خود در مورد زمان شروع بارداری صحبت کنید. زیرا زمان پیشنهادی ممکن است بسته به نوع درمان یا عوارض شما در تجربه بارداری لوله‌ای، متفاوت باشد.
مادران عزیز توجه کنند که بارداری خارج رحم به معنای از دست دادن امید برای بارور شدن نیست. اینکه شما باردار شده‌اید، حتی به صورت خارج رحم، نشان دهنده‌ی این است که بدن قادر به باردار شدن است. توماس در این رابطه می‌گوید: “دوباره برای بارداری مجدد امتحان کنید. 85 درصد احتمال دارد که شما یک بارداری طبیعی داشته باشید.”
