مقدمه
احتمالا تصور میکنید، که بعد از زایمان کردن و به دنیا آمدن کودکتان، دیگر مشکلات و چالشهای شما کمتر خواهد شد. اما باید بگوییم که اینطور نیست. بعد از زایمان نیز زندگی مادران همراه با چالشها و دغدغههایی است. مواردی مثل افسردگی پس از زایمان، افسردگی قطع شیردهی، بیخوابیهای شبانه، کاهش میل جنسی و … از جمله این چالشها هستند. بنابراین، ما در این مقاله قصد داریم به توضیح در مورد عدم تمایل رابطه جنسی مادران پس از زایمان و راهکارهای رفع این مسئله بپردازیم.
دغدغهی مادران
آیا شما بعد از زایمان، تمایل به برقراری رابطهی جنسی ندارید؟ احتمالا وضعیت زندگی شما در بعد از زایمان تغییرات بسیاری خواهد کرد، درست است؟
در واقع ورود کودکتان شرایط زندگی شما را تغییر داده است. موارد مختلفی مثل خواب، روابط و حتی تمایلات جنسی شما دچار تغییر شده است. اینکه شما در مورد تمایلات جنسی خود و علت کاهش آن بدانید، بهتر میتوانید این مشکل را حل کنید. با این حال هدف این نیست، که شما به شرایط قبل از تولد نوزاد برگردید و یا شرایط شما شبیه آن موقع شود. بلکه هدف این است، که بفهمید الان در چه وضعیتی هستید و چگونه میتوانید کارهای خود مثل تمایلات جنسی خود را مدیریت کنید.
سوالات و کنجکاوی دیگران
در بین همهی چالشها و دغدغههای مادر شدن، این سوال که افراد دیگر شروع به پرسیدن در مورد رابطهی جنسی شما و همسرتان میکنند، احتمالا برای شما بسیار ناراحتکننده است.
در طی این 35 سال زندگی که داشتم، به نظر نمیرسید که کسی به جز خودم که در خارج از شرایط زندگیام است، بخواهد در مورد رابطهی جنسی من و همسرم سوال بپرسد و کنجکاو شود. به طور کلی تا قبل از باردار شدنم، کسی در مورد رابطهی جنسی من و همسرم سوالی نمیکرد. تا اینکه من به طور ناگهانی باردار شدم و در پی آن وزنم افزایش پیدا کرد، مردم شروع به سوال کردن در مورد رابطهی جنسی من و همسرم کردند. این در حالی بود که من در حال لذت بردن از موجود زندهای در درون خود بودم.
همچنین این صحبتها و سوالها فقط مربوط به زنان اطرافم نبود، بلکه پزشکان، ماماها، دوستان، اعضای خانواده و رسانهها در مورد این مسئله شروع به صحبت کردند.
با نگاهی به گذشته، میتوانم سوالاتی را که از اواخر بارداریام، شروع شد، را کم و بیش به خاطر بیاورم. سوالاتی از قبیل، آیا من تمایل بیشتری به رابطهی جنسی داشتم؟ یا آیا من تمایلی به برقراری رابطهی جنسی نداشتم؟ یا آیا به طور کلی تمایل زنان به رابطه جنسی در بارداری کاهش مییابد؟ آیا من در مورد این مسئله خواب میدیدم؟ یا آیا من متمرکز روی مسائل دیگر بودم؟ مثلا در حال تماشای فیلم زایمان در آب یک مادر در یوتیوب بودم؟
تاثیر تولد نوزاد
من تصور میکردم، که پس از به دنیا آمدن نوزاد، همه علاقه خود را نسبت به برقراری رابطهی جنسی از دست خواهند داد. با این حال اگر چیزی در مورد این مسئله باشد، مردم در موردش بیشتر صحبت میکنند نه کمتر.
تقریبا چهار سال پس از زایمان، من سرانجام در مورد روابط جنسی مادران پس از زایمان فکر کردم. در نتیجهی این فکر و توجه کردن، به تدریج به این درک رسیدم که چرا مردم اینقدر به این فکر میکنند که زنان بعد از زایمان همچنان میل جنسی دارند یا خیر. در واقع من دریافتم که این همه کنجکاوی و سوال و پرسش مردم به این دلیل است، که داشتن یک کودک اغلب به طور گسترده و غیر قابل بازگشتی میل جنسی یک زن را دچار مشکل میکند. این اختلال نه تنها در مورد میل جنسی ما است، بلکه در مورد بدن ما و هر جنبه از فکر ما در مورد رابطه جنسی نیز است.
این مسئله که بچهدار شدن روابط زنان را تقریبا با همه چیز تغییر میدهد، واضح و مشخص است. تجربهی شخصی من از مادر شدن و تغییر وضعیت دادن از حالت قبلی، بیانگر یک تغییر بسیار بزرگ در من است. بیشتر ما هنوز در مورد بازگرداندن بدن یا بازگرداندن روابط جنسی خود صحبت میکنیم. به نظر میرسد آنچه برای داشتن روابط جنسی عالی بعد از بچهدار شدن، لازم است یک ماشین زمان است.
عدم بازگشت به وضعیت سابق
Kelly Swartz متخصص erotic، راهنمای مسائل جنسی و مادر سه فرزند که مشاوره و کارگاه های آموزشی برای مادرانی که با مسائل جنسی و کاهش آن دست و پنجه نرم میکنند، ارائه می دهد.
وی بیان میکند، که هیچ بازگشتی به شرایط قبل از بچهها وجود ندارد.
اولین کاری که او در برخورد با بیماران خود انجام میدهد، این است، که تفکر و تصور زنانی را که قصد دارند به وضعیت عادی و ایدهآل از رابطه جنسی خود در قبل از بچهدار شدن برسند، از ذهن آنها پاک کند. در واقع این مسئله که به حالت قبل از بچهدار شدن برگردند، غیر ممکن است. چرا که با ورود بچه در زندگی زنان چیزهای زیادی تغییر کرده است و قاعدتا این منطقی است همه چیز به شرایط قبلی بازنگردد.
شرایط بعد از بچهدار شدن
بعد از بچهدار شدن روابط شما و رابطهی جنسیتان با همسرتان تغییر کرده است و به نوع دیگری از رابطه تبدیل شده است. بسیاری از زنان به این امید به پزشک مراجعه میکنند، که رابطهی جنسی قبلی خود را بتوانند برگردانند. اما این کار درستی نیست. در واقع مادران در چنین شرایطی نیاز دارند که با بدن جدید خود و خودشان کاملا آشنا شوند. بنابراین بهتر است به جای وقت گذاشتن برای برگشتن به حالت قبلی، بر روی شناخت بدن جدید خود وقت بگذارید.
صحبتهایی که در قسمت قبلی از زبان متخصص Swartz گفته شد، در مورد من درست بود.
بعد از به دنیا آمدن فرزندم، هر رابطهی مهم و اساسی که در زندگی من وجود داشت، باید در مورد آنها تجدید نظر میکردم. همچنین مرزها و قوانینی که از قبل در مورد روابطم بوده است را باید مجددا تغییر میدادم و یا دوباره قوانینی را بنا میکردم. این روابط فقط مختص زندگی جنسی نیست، بلکه روابط حرفهای، کاری، اجتماعی، عاشقانه و خانوادگی را نیز شامل میشود.
اهمیت رابطه جنسی
موقعیت بسیار گمراهکنندهای بود. در واقع مسئلهی رابطهی جنسی در کنار سایر مسائل تقریبا به چشم نمیآمد. اگر در مورد این مسئله کمتر فکر کرده بودم، احتمالا داشتن رابطهی جنسی یک لذت بیاهمیت نسبت به مرحلهی قبلی زندگیام به نظر میرسید. در واقع برای من به کاری تبدیل شده بود، که اگر وقت داشتم و یا تمایل شدید به ماساژ داشتم، ممکن بود آن را انجام دهم.
این عادلانه و منطقی نیست که در مورد تجربهای به شدت متنوع مانند بارداری و تولد یک نوزاد، رابطهی جنسی و مادری را برای افراد دیگر نیز تعمیم دهید.
با این حال، برای اهداف این مقاله، من می خواهم کلی گویی کنم (تعمیم دهم) که گویا این درست است، زیرا کارشناسانی که با آنها صحبت کردم می گویند این یک وضعیت معمول است.
در مورد بقیه ما، رابطه جنسی بعد از بچهدار شدن پیچیده است. زیرا همانطور که Swartz توضیح داد، برای بسیاری از زنان، میل جنسی پس از تولد نوزاد فقط با استفاده از جادو و معجزه دوباره برقرار نمیشود. در واقع این کار نیاز به مراقبت و توجه دارد.
تجربه یک مادر و نویسنده
Meaghan O’Connell نویسنده کتاب Now We Have Everything در سال 2018 (1396 شمسی) است. او در مورد تجربه بارداری ناخواسته خود در اواخر 20 سالگی صحبت میکند. وی در این خاطرات بیان میکند، که توانسته است با حمایت همسر خود در مورد مسئلهای که مدتها قصد انجام آن را داشتهاند، کاری بکنند.
O’Connell در مورد وضعیت رابطهی جنسی خود پس از تولد فرزندش، حدود یک سال بعد از تولد، مینویسد. او بیان میکند: “من نه تنها تمایل به برقراری رابطهی جنسی نداشتم، بلکه ترجیح میدادم چنین رابطهای اصلا وجود نداشته باشد.”
برای من از دست دادن میل جنسی پس از زایمان، یک طنز بیرحمانه بود. در ابتدا در مورد بیمیلی خود نسبت به رابطهی جنسی متوجه نمیشوید. چرا که تمرکز و حواس شما کاملا روی کودکتان است. اما قبل از اینکه شما متوجه این موضوع بشوید، داشتن رابطهی جنسی زیاد تبدیل به یک حالت عادی جدید شده است.
صحبتهای دیگران
در دورانی که بچههای من کوچک بودند، هنگامی که با یک زن مسن و دانا در حال خوردن ناهار بودیم، همزمان در مورد میل جنسی پایین خود نیز صحبت میکردم. وقتی او این مسئله را متوجه شد، به من گفت: “در مورد این مسئله که میل جنسیت کاهش یافته است، مراقب باش.” در مقابل این حرف زن مسن، من سعی کردم خشمگین نشوم و خشم خود را کنترل کنم.
آیا این زن واقعا پیشنهاد کرده بود که من برای حفظ ازدواج و رابطهی خودم با همسرم، نسبت به این مسئله جنسی کاری انجام دهم؟ آیا واقعا این مسئله که من تمایل داشته باشم یا نه، اهمیتی ندارد؟ چه قدر این تصور و فرضیه بد و رقتانگیز است. من واقعا خشمگین شده بودم.
بعد از گذشت مدت زمانی، من فهمیدم که این زن احتمالا سعی داشته است مسئلهی ظریفتری را به من منتقل کند. او در واقع میخواست این مسئله را به من گوشزد کند، که صمیمت و میل جنسی لزوما با تجربه مادر شدن تغییر میکند و این مسئله و اتفاق کاملا قابل انتظار است.
در واقع در چنین شرایطی مهم است، که اطراف خود دیوار نکشید.
Arantxa De Dios یک مشاور و هیپنوتیزم درمان است. وی معتقد است، اگر صمیمت و محبت از بین برود، ایجاد مجدد آن دشوار است. او در ادامه میگوید، مادران باید از الگوهای افکار منفی در مورد رابطه جنسی آگاهی پیدا کنند. همچنین در ادامه مهم است، قبل از اینکه این افکار منفی به یک عادت تبدیل شوند، آنها را تغییر دهند.
تمایل داشتن به رابطهی جنسی
در ذهن برخی از زنان مورد یا نکتهی تاسفبرانگیزتری در مورد اینکه بخواهد رابطه جنسی برقرار کند، وجود دارند. این دقیقا احساسی است که در بسیاری از زنانی که به تازگی مادر شدهاند، وجود دارد. همین احساس باعث میشود، که مادران تمایل به برقراری رابطهی جنسی نداشته باشند.
تاثیرات هورمونی
در ماههای پس از زایمان، از دست دادن میل جنسی یک واقعیت فیزیولوژیکی است. پس از زایمان، زنانی که به تازگی مادر شدهاند، افت شدید استروژن را تجربه میکنند. استروژن هورمونی است، که باعث میشود ما تمایل جنسی داشته باشیم. همچنین به ما کمک میکند زمانی که دهانهی واژن خشک است، آن را مرطوب و روان کند.
پس از زایمان زنانی که شیر میدهند، افزایش شدید هورمونی به نام پرولاکتین را نیز تجربه میکنند. این هورمون تولید شیر را افزایش میدهد و همچنین باعث کاهش بیشتر هورمون استروژن میشود. همچنین این مسئله را نیز اضافه کنید، که مغز بسیاری از مادران جدید مملو از اکسی توسین (oxytocin) است. این هورمون را به اصطلاح، هورمون نوازش (cuddle hormone) نیز مینامند. عملکرد این هورمون به اینصورت است، که رابطهی شما و نوزادتان را به نوعی تقویت میکند. در نتیجهی این عملکرد، شما بیش از این که با همسران خود در ارتباط و علاقهمند باشید به آغوش گرفتن نوزاد تازه متولد شده خود میپردازید.
اساساً، تا وقتی که شما یک نوزاد برای مراقبت دارید، تکامل (evolution) مانع از این میشود که شما با همسر خود رابطه جنسی برقرار کنید. بنابراین، یک پادزهر هورمونی در برابر سستی ایجاد میکند. قسمت بد ماجرا جایی است، که این هورمونها فروکش میکنند، ولی یک مادر همچنان تمایلی به رابطهی جنسی ندارد. یا حتی ممکن است تمایل به داشتن رابطهی جنسی داشته باشد، اما نمیتواند کاری برای آن بکند.
تاثیرات شرایط زندگی
میل جنسی شما میتواند به دلایل مختلف پس از به دنیا آمدن نوزادتان کاهش یابد. علت این کاهش و تغییرات در روابط جنسی شما لزوما به مسائل هورمونی ربط ندارد، بلکه به موقعیت و وضعیتی که دارید نیز بستگی دارد.
فعالیتها و مراقبتهای مربوط به کودک
زنانی که به تازگی مادر شدهاند، میگویند، در پایان روز ممکن است حتی تمایلی به اینکه با کودک خود تماس فیزیکی داشته باشیم، را نداریم. احتمالا یکی از دلایل این بیمیلی مادران، خستگی آنها ناشی از فعالیتها و مراقبتهای طی روز از کودک است. علاوه بر این خستگیها، اثرات طولانی مدت بارداری و تغییرات بدن در زمان زایمان را اضافه کنید.
همچنین مسائل مربوط به تصویر بدنی (body-image) که توسط بسیاری از مادران تجربه شده است، نیز وجود دارد. علاوه بر این مسئله رایج استرس و اضطرابی که مادران دارند، را نیز اضافه کنید. تصویر بدن، ادراک شخص از خود جسمی و افکار و احساسات مثبت، منفی یا هر دو است، که ناشی از این ادراک است.
بنابراین، منطقی است که مادران داشتن رابطه جنسی با همسر خود را در اولویتهای بعدیشان قرار دهند.
عمل جراحی پس از زایمان
به ندرت بعد از زایمان مادران برخی از عملهای جراحی را به دلیل مشکلاتی که برایشان اتفاق میافتد، انجام میدهند. البته این اتفاقات به ندرت است، اما غیر معمول نیز نیست.
من بعد از به دنیا آمدن پسر دومم، به دلیل افتادگی مثانه یک عمل جراحی داشتم. در آن زمان که برای عمل جراحی رفته بودم، با جراح زنان و زایمان خود صحبت کردم. او با ناراحتی میگفت، بسیاری از زنان خجالتی و شرمگین هستند و شرایط زندگی هر چقدر که برایشان سخت باشد، باز هم به زندگی ادامه میدهند.
یکی از دوستانم نیز پس از به دنیا آمدن اولین فرزندش، به دلیل درد سخت و مداومی که در حین رابطه جنسی داشت، مجبور شد برای رفع این مشکل به پزشک مراجعه کند. او برای رفع مشکل خود تحت عمل جراحی برش در ناحیه پرینه (original episiotomy) قرار گرفت.
این گونه مسائل قاعدتا تمایل به داشتن رابطهی جنسی را در مادران کاهش میدهند.
عوامل عاطفی
فاکتورهای عاطفی و روانی بیشترین عواملی هستد، که در روابط جنسی پس از زایمان نادیده گرفته میشوند. کاهش میل جنسی مادران فقط به افسردگی پس از زایمان مادران مربوط نمیشود. بلکه ضربهی روحی مادران در هنگام زایمان و اضطراب آنها نیز به وضوح بر تمایلات جنسی مادران تاثیرگذار است.
درمان
اغلب به زنانی که به تازگی مادر شدهاند و تمایل به داشتن رابطهی جنسی دارند، درمان این مشکل را توصیه میکنیم. چرا که احتمالا درمان این مشکل میتواند مشکلات قبل از تولد کودک و همچنین مشکلات جدیدی که در این مورد برای مادران پیش آمده است را تشخیص دهند.
برای مثال متخصص De Dios، هیپنوتیزم درمانی را توصیه میکند. این روش بر ذهن ناخودآگاه بیماران کار میکند، که پایه و اساس امیال (خواستهها) انسان است.
هیپنوتیزم درمانی
هیپنوتیزم درمانگر یک روش درمانی بحثبرانگیر است. با این حال شواهدی نیز وجود دارد، که بیانگر این است، که این روش نتایج مثبتی را به همراه دارد (البته فقط به روش پیشنهادی). در جلساتی که De Dios با مادران دارد، او روی تغییر الگوهای ظریف کار میکند.
به عنوان مثال، با یک خانمی که به تازگی مادر شده است، که با تصور بدنی بد (body image) مواجه است، ممکن است بر روی ترغیب ذهن برای تنظیم مجدد درک مادر، کار کند. او بیان میکند: “به جای اینکه همیشه روی وضعیت نامناسب شکمتان پس از زایمان تمرکز کنید، بهتر است روی چیزی که در مورد خودتان دوست دارید، تمرکز کنید. شما میتوانید در مورد مسائلی مثل پوست و فرم زیبای سینههایتان تمرکز کنید. در واقع بهتر است افکار منفی را از خود دور و به موارد مثبت مربوط به خود فکر کنید.”
راهکاری که متخصص De Dios پیشنهاد میکند، شاید ساده به نظر برسد. اما او قسم میخورد (معتقد است)، که این راهکار نتیجهی مثبت و موثری برای مادران به همراه دارد.
خود مراقبتی
وقتی مسائل اساسی روانشناختی خوشخیمتر باشند، Swartz توصیه میکند، که “مراقبت از خود (self-care)” را که بسیار بدخیم (maligned) است، جدی بگیرند. بعد از به دنیا آمدن کودک به دلیل دغدغهها و چالشهایی مادران دارند، احتمالا حتی ابتداییترین لذتها نیز به یک لذت بزرگ برای آنها تبدیل شود.
بنابراین، او به مراجعهکنندگان خود میگوید که وقت خود را تنظیم کنند و یک زمان را برای خود اختصاص دهند. او میگوید مادران میتوانند وقت خود را برای صرف یک نوشیدنی گرم در یک کافه تنظیم کنند. علاوه بر این، مادران میتوانند کتاب بخوانند و یا با افراد دیگری صحبت کنند. همچنین او توصیه میکند، که مادران از همسران خود بخواهند تا در این مسئله آنها را حمایت کنند.
عدم ایجاد ناراحتی و دلخوری
بسیاری از مادران وقتی همسرشان در حال شستن ظرفها و یا جارو کردن پلهها است، به آنهای تیکههای کنایهآمیزی میزنند. به طور مثال با حالتی همراه با تمسخر به آنها در حین انجام این کارها میگویند: “چه قدر جذاب شدی!”
این در حالی است که Swartz در این مورد میگوید، این مسئله اصلا شوخی نیست. در واقع ایجاد ناراحتی و کینه در رابطه با شریک زندگی که مسئولیت خانه به عهدهی او نیست، ولی با این حال به شما کمک میکند، اصلا شوخی و کار درستی نیست. کینه و ناراحتی معمولا به یک موقعیت و زمان برای داشتن رابطهی جنسی صمیمی، تبدیل نمیشود.
اولویت دادن به خواستههای خود
بسیاری از مادران هستند، که نیازهای دیگران را در اولویت قرار میدهند. او میگوید، مادران دیگر نمیتوانند به خواستههایشان دسترسی پیدا کنند، زیرا آنها دیگر در دسترس نیستند و از بین رفتهاند. چرا که آنها تا مدتها حق داشتن خواستههایشان را به دلیل توجه به کارهای دیگری که بوده است، نداشتهاند. آنها تقریبا فراموش کردهاند، که وضعیت و خواستههایشان چگونه بوده است.”
برخی دیگر از مادران که بیمار Swartz هستند، به دلیل اینکه با همسر خود رابطهی جنسی ندارند، تصور میکنند خود ارضایی نیز کار خیلی اشتباهی است.
فواید و تکامل روابط
برای بسیاری از زنان، پس از بچهدار شدن، مفهوم میل جنسی تغییر میکند. حتی بدون اینکه صریحا به ما گفته شود. ما یاد میگیریم که فقط در صورت جذاب بودن در چشم مردان، حق داریم احساس کنیم که آدم جذابی هستیم. بعد از تولد نوزادانم، من از این حرفهای بیهوده رهایی یافتم. همچنین توانستم ببینم که هویت جنسی من قبل از تولد نوزادانم تا چه حد رشد نکرده و عقب مانده بوده است.
مانند بسیاری از زنان، بعد از بچهدار شدن متوجه شدم، که من دیگر علاقهای به انجام رابطهی جنسی ندارم. من تمایلی به داشتن رابطهی جنسی نداشتم و همیشه وانمود میکردم که به ارگاسم میرسم. البته باید بگویم که به طور کلی در مورد هر مسئلهی مربوط به داشتن یک رابطهی جنسی صمیمی، من تظاهر به خوب بودن شرایط میکردم.
رابطه جنسی دو طرفه
من با رضایت خودم ورزش میکردم و بدن خود را اپلاسیون میکردم، که از دید همسرم جذاب به نظر بیایم. رابطهی جنسی من با همسرم، با این احساس به پایان رسید، که تنها لذتی که واقعا سزاوار آن بودهام، لذت جلب رضایت یک مرد است. در واقع گویی هر چیز دیگری به غیر از رضایت همسر شرمآور و نادرست است.
در هر صورت، اگر دوباره خودم میخواستم از رابطهی جنسی که با همسرم دارم، لذت ببرم، باید وضعیت فعلی خودم را درک میکردم. بله درست است، باید بیشتر خودم را میشناختم. این که بدنم و خودم را بهتر بشناسم قطعا بیشتر در لذت بردن از رابطهی جنسیام کمک میکرد، تا اینکه به دنبال تغییر خودم به حالت قبل از تولد نوزادم باشم.
داشتن رابطهی جنسی در حالتی که هر دو طرف تمایل داشته باشند، مسئلهای است که هر مردی آن را دوست دارد. درست میگویم؟ آیا شوهری را دیدهاید، که دلش نخواهد همسرش به اندازه او خواستار رابطه جنسی باشد؟
بنابراین، این مسئله که شما نیز در رابطهی جنسی خود با همسرتان، تمایل داشته باشید، نکتهی مهم و اساسی است.
سخن آخر
در انتها باید بگویم، که مادر شدن صرفا باعث کاهش میل جنسی من نشده است، بلکه به من کمک کرد تا عمیقتر به خواستههای خود فکر کنم و بهتر به آنها دسترسی پیدا کنم. البته این کار نیاز به یک دوره تامل و فکر کردن، دارد.
همانطور که Swartz بیان میکند، زنان در این موقعیت نباید به دنبال این باشند، که سریعا به وضعیت قبل از تولد کودکشان برگردند. بلکه باید به آن به عنوان یک دوره گذرا به این وضعیت نگاه کنند. او در ادامه میگوید، مسائل مربوط به روابط جنسی، در واقع به صمیمیت و دوست داشتن یک زن نسبت به خودش بر میگردد.
ما در این مطلب در مورد رابطهی جنسی مادران پس از زایمان و راهکارهایی برای رفع مشکلات مربوط به آن پرداختیم. امیدوارم از خواندن این مقاله لذت برده باشید. چرا که ما همواره در تلاش هستیم تا بهترین و مفیدترین مطالب را برای شما کاربران عزیز تهیه و ارائه کنیم. در صورت هر گونه انتقاد و سوالی میتوانید در قسمت کامنت سایت بهترین مادر، نظرات خود را برای ما ارسال کنید.
مطالب مرتبط
- اسباب بازیها
- اقدام به باردار شدن
- انضباط کودک
- باردار بودن
- باردار شدن
- بارداری
- تاثیر والدین
- جشنهای تولد
- خانواده
- خردسالان
- خواب کودک
- دندان درآوردن
- دوران نوزادی
- رشد کودک
- زایمان
- زندگی خاوادگی
- سایر
- سبک
- سلامت بارداری
- سلامت خانواده
- سلامت کودک
- سلامتی زنان
- سیسمونی نوزاد
- شیردهی
- غذای کودک
- فعالیتها
- فهرست
- قولنج
- کودک
- کودک نو پا
- کودکان استثنائی
- مراقبت از نوزاد
- مراقبتهای پس از زایمان
- ناباروری
- هفتههای بارداری