مقدمه
از پروبیوتیکهای کپسولی گرفته تا پودری تا قطره‌ای تا شربت‌های ماستی، واقعیت این است که بازار پروبیوتیک برای کودکان یک تجارت پررونق است. این واقعیتی است که در پس همه هیاهوی تبلیغات بازاریابی پروبیوتیکها وجود دارد.
فرقی نمی‌کند شما کجا رفته باشید. گروه‌های تلگرامی و اینستاگرامی یا پارک بازی بچه‌ها، اگر یک مدت در هر مکانی با مادران کودکان دیگر هم‌صحبت شوید، خیلی زود از آن‌ها خواهید شنید که آیا برای کودکت از پروبیوتیک استفاده کرده‌ای؟ آیا کودکت مبتلا به کولیک است؟ پروبیوتیکها را برای درمان کولیک امتحان کن. آیا کودکت نفخ کرده است؟ پروبیوتیک برای حل مشکل جواب است.
همانطور که پیش از این گفته شد، بازار پروبیوتیکها یک تجارت پررونق است. همچنین برخی والدین به کارکرد و مفید بودن آن‌ها قسم می‌خورند. اما آیا یک تحقیق علمی واقعی، از همه این تبلیغاتی که به نفع پروبیوتیک برای کودکان انجام می‌شود، حمایت و پشتیبانی می‌کنند؟
میکروبیوم بدن
هر یک از ما یک میکروبیوم منحصر به فرد داریم. میکروبیوم، تریلیون‌ها میکروبی هستند که در داخل بدن هر یک از ما زندگی می‌کنند. تحقیقات به طور فزاینده‌ای نشان داده‌اند که این ارگانیسم‌ها نقش اساسی در سلامت و خوب بودن بدن ما دارند.
باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها (ریزاندامگان)، مانند ویروس‌ها و قارچ‌ها، بلافاصله پس از تولد شروع به استعمار روده نوزادان می‌کنند. ترکیب میکروبیوم نوزادان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. عواملی از جمله نوع زایمان (طبیعی یا سزارین)، آنچه نوزادان می‌خورند و محیطی که آن‌ها زندگی می‌کنند (برای مثال اینکه حیوانات خانگی در خانه وجود دارد یا خیر).
تعریف پروبیوتیک
پروبیوتیکهای موجود در غذا و مکمل‌ها، مجموعه خاصی از میکروب‌های زنده هستند. نشان داده شده است در صورت مصرف پروبیوتیک در مقادیر کافی، برای ما برخی فواید سلامتی را فراهم می‌کنند.
تئوری مکمل پروبیوتیک بر اساس این ایده است که از آنجا که میکروب‌های خاصی، عملکردهای بیولوژیکی خاصی را در روده ما انجام می‌دهند، هنگامی که تعادل آن میکروب‌ها از بین می‌رود، ممکن است مسائل بهداشتی را تجربه کنیم. تعادل میکروب‌ها در زمان‌هایی مانند مانند زمانی که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنیم ممکن است بهم بخورد. بنابراین با خوردن میلیاردها مورد از آن میکروب‌های مفید، می‌توانیم به بازیابی میکروبیوم و سلامتی خود کمک کنیم.
تحقیقات
دانشمندان هنوز در تلاش هستند تا بفهمند، پروبیوتیکها چگونه به روده ما کمک می‌کنند و سلامت ما را بهبود می‌بخشند.
خانم دراگانا اسکوکوویچ-سونجیچ (Dragana Skokovic-Sunjic)، یک داروساز بالینی در همیلتون و نویسنده اصلی مطالب وبسایت probioticchart.ca، است. مطالب این وبسایت تحقیقات پشت پرده پروبیوتیکهای مختلف در بازار جهانی را تجزیه و تحلیل می‌کند.
خانم دراگانا اسکوکوویچ می‌گوید: “مصرف پروبیوتیک، ذخیره تازه از میکروب‌ها در بدن نیست. بلکه مصرف پروبیوتیک بیشتر به باکتری‌های موجود در روده ما کمک می‌کند تا تعادل را برقرار کنند و کارهای خود را انجام دهند. یک تصور غلط مبنی بر اینکه پروبیوتیکها به جمع شدن مجدد میکروب در روده یا استعمار روده کمک می‌کنند، وجود دارد؛ اما اینطور نیست.”
پروبیوتیکهای موجود در بازار
برندهای مختلف پروبیوتیک که در قفسه‌های مواد غذایی و داروخانه‌ها پیدا می‌کنید، انواع ادعا را در مورد عملکرد و فایده خود مطرح می‌کنند. از تاثیر بر بهبود سلامت کلی روده کودکان گرفته تا ادعاهای خاص‌تر که مثلاً می‌توانند اسهال، کولیک کودک و سایر بیماری‌های دوران کودکی را درمان کنند. به عنوان والدین یک کودک، شما می‌توانید بفهمید که آیا بچه‌تان به پروبیوتیک نیاز دارد یا خیر. همچنین در صورت نیاز کدام یک از آن‌ها را بهتر است بخرید.
خبر خوب این است که تحقیقات علمی جامعی در حال بررسی پروبیوتیکها و اثربخشی آن‌ها هستند. در ایران، مکمل‌های پروبیوتیک تحت مقررات محصولات بهداشت طبیعی تنظیم می‌شوند. بنابراین هرگونه ادعا بر روی برچسب‌ها باید توسط بهداشت ایران تأیید شود. همچنین هر گونه ادعای درمانی خاص نیاز به مستندات علمی دارد.
کارایی
اما وقتی صحبت از کارایی پروبیوتیکها می‌شود، پاسخ به آنچه انتظار دارید این پروبیوتیکها انجام دهند، بستگی دارد. طبق مقررات بهداشت ایران، به همه پروبیوتیکهای مجاز اجازه داده می‌شود که ادعا کنند، به سلامت روده و دستگاه گوارش کمک می‌کنند. همچنین یک عبارت مشابه با همین نیز، برای پروبیوتیکهای موجود در مواد غذایی تأیید شده است.
این ایده که پروبیوتیکها به طور کلی برای روده مفید هستند، همان چیزی است که بسیاری از والدین را به سمت خرید آن‌ها و قرار دادنشان در مکمل‌های روزانه کودکشان سوق می‌دهد. حتی اگر فرزندانشان از مشکل سلامتی دیگری برخوردار باشد. اما انتظار نداشته باشید که پزشک در معاینه فرزندتان برای مشکلی که دارد، مصرف پروبیوتیک را توصیه کند.
کودکان سالم
خانم کاترین پاوند (Catherine Pound)، متخصص اطفال در بیمارستان کودکان شرقی انتاریو (CHEO) و رئیس کمیته تغذیه و دستگاه گوارش در انجمن کودکان کانادا (CPS) است. او می‌گوید: “من فکر نمی‌کنم که مدارک کافی و قوی برای توصیه پروبیوتیک به بیماران سالم وجود داشته باشد. به نظر من هنوز تحقیق در مورد مصرف هر روزه‌ی آن‌ها به عنوان یک داروی پیشگیری‌کننده وجود ندارد.”
آقای گرگور رید (Gregor Reid)، استاد میکروبیولوژی و ایمونولوژی در دانشگاه وسترن است. وی بیش از 30 سال در مورد پروبیوتیکها و میکروبیوم انسان تحقیق کرده است. وی اذعان می‌کند، موارد زیادی وجود دارد که ما هنوز خیلی دقیق در مورد کار پروبیوتیکها نمی‌دانیم. اما تحقیقات زیادی وجود دارد که پروبیوتیکها را به عنوان نوعی مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه نشان می‌دهند.
وی می‌گوید: “میكروب‌های مفید از طریق روش‌هایی كه علم تازه شروع به فهمیدن آن‌ها می‌كند، بر سلامتی ما تأثیر می‌گذارند. اما من معتقدم که آن‌ها می‌توانند به سیستم ایمنی بدن شما کمک کنند.”
اگرچه این تحقیقات هنوز برای پزشکان، برای تأیید رژیم روزانه پروبیوتیک برای کودکان کافی نیست. اما انجمن کودکان کانادا (CPS)، مصرف برخی از مجموعه‌های خاصی از پروبیوتیکها را برای برخی شرایط توصیه می‌کند.
NICU
خانم پاوند می‌گوید: “به عنوان مثال، یک جایی که تحقیقات منجر به پذیرش گسترده پروبیوتیکها شده است، در NICU است. به نوزادان نارس در بیمارستان‌های سراسر کشور اکنون به طور معمول یک نوع پروبیوتیک خاص داده می‌شود. مشخص شده است این پروبیوتیک برای جلوگیری از انتروکولیت نکروزان (NEC)، داده می‌شود. انتروکولیت نکروزان یک وضعیت خطرناک است که در آن بخشی از روده نوزاد تازه‌متولدشده از بین می‌رود.”
آقای گرگور رید خوشحال است که این کار (مصرف پروبیوتیک در NICU) سرانجام به یک روال عادی تبدیل شده است. وقتی دوقلوهای او پیش از موعد متولد شدند، او کودک دیگری را در NICU دید که به دلیل انتروکولیت نکروزان، جان خود را از دست داد. او در همان زمان به این موضوع فکر کرد که شاید ورود میکروب‌های مفید به روده از طریق مصرف پروبیوتیک، بتواند به کودکان برای غلبه بر انتروکولیت نکروزان (NEC) کمک کند.
مصرف در کنار آنتی‌بیوتیک
انجمن اطفال کانادا همچنین به پزشکان توصیه می‌کند که پیشنهاد کنند پروبیوتیکها در کنار دوره‌های آنتی‌بیوتیک مصرف شوند. چندین مجموعه از پروبیوتیکها برای جلوگیری از اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک‌ها تاکنون کشف شده است.
آقای گرگور رید تجویز آنتی‌بیوتیک برای کودک زیر چهار سال، که هنوز روده‌اش در حال تکوین است را، با بمب‌گذاری در میکروبیوم آن‌ها مقایسه می‌کند. وی می‌گوید: “من فکر می‌کنم اگر کودکی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند، باید کاملاً همزمان و برای یک ماه از پروبیوتیک استفاده کند.”
خانم پاوند نیز می‌گوید اکنون هنگام تجویز دوره‌های مصرف آنتی‌بیوتیک برای کودکان، به طور معمول با والدین درمورد مصرف پروبیوتیکها نیز صحبت می‌کند.
اسهال و سندرم روده تحریک‌پذیر
سایر موارد استفاده، توصیه شده توسط CPS: کوتاه کردن مدت اسهالی که به عنوان اسهال ویروسی تشخیص داده شده است. همچنین به عنوان درمان احتمالی برخی علائم سندرم روده تحریک‌پذیر است.
کولیک
برای والدینی که شب‌هایی زیادی را با کودک فریادکنان و تسلی‌ناپذیر خود، بی‌خواب سپری کرده‌اند، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که پروبیوتیکها می‌توانند به درمان بیماری کولیک کمک کنند. پیشنهاد می‌کنیم مقاله علمی بودن کمک پروبیوتیک به کولیک نوزادان را مطالعه کنید.
چند مطالعه کوچک انجام شده است که نشان می‌دهد مدت زمان گریه در نوزادان شیرده کولیکی که انواع خاص پروبیوتیک را مصرف کرده‌اند، کاهش یافته است. بهداشت کانادا برچسب‌گذاری برای برخی از انواع پروبیوتیک را که ادعا می‌کنند علائم کولیک را کاهش می‌دهند، تأیید کرده است.
انجمن اطفال کانادا می‌گوید: “ممکن است تاثیری برای پروبیوتیکها در درمان قولنج (کولیک) کودک وجود داشته باشد، اما شواهد کافی برای توصیه مصرف آن یا مخالفت با مصرف آن وجود ندارد.”
خانم پاوند نیز می‌گوید: “اگر آرام گرفتن کودک غیرممکن باشد، من خودم در عمل به دنبال یک علت برای آن می‌گردم. اما اگر والدین بخواهند پروبیوتیک را امتحان کنند و در هر صورت کودک هم سالم باشد، من آن‌ها را از این کار منصرف نمی‌کنم.”
بیماری‌های سخت‌تر
ممکن است در مورد تحقیقات اخیری که در مورد پروبیوتیکها به عنوان یک درمان بالقوه برای سایر بیماری‌ها، از جمله اگزما و علائم آلرژی، عفونت‌های دستگاه تنفسی و حتی برخی از علائم اوتیسم شده است، چیزهایی شنیده باشید.
انجمن اطفال کانادا در حال حاضر استفاده از پروبیوتیکها را برای درمان یا پیشگیری از هر یک از این شرایط تأیید نمی‌کند. گزارش وضعیت سازمان در مورد پروبیوتیکها در سال 2012، که در فوریه 2019 مجدداً تأیید شد، اشاره می‌کند که برخی مطالعات با “نتایج تشویق‌کننده اولیه” برای درماتیت آتوپیک (اگزما) وجود دارد. اما انجمن اطفال کانادا هنوز توصیه نمی‌کند پزشکان آن را به عنوان یک گزینه درمانی در نظر بگیرند و می‌گوید بهتر است این کار انجام نشود.
خانم پاوند یادآور می‌شود که به دلیل حجم گسترده تحقیقات اخیر در مورد پروبیوتیکها، دستورالعمل‌های CPS در چند سال آینده به روز خواهند شد. همه جا مملو از والدینی شده است که متقاعد شده‌اند پروبیوتیکها به کاهش علائم اگزمای فرزندانشان کمک می‌کنند. یکی از مادران در این رابطه می‌گوید، هنگامی که دخترش شیرخواره بود، پس از آن اقدامات اولیه برای پروبیوتیک، او دیگر به دادن پروبیوتیک به دخترش ادامه نداد. تا اینکه در 16 ماهگی دخترش دچار اگزما شد. او می‌گوید: “به دخترم قطره‌های پروبیوتیک دادم. سپس ظرف نه روز علائم اگزما برطرف شد. به همین دلیل از آن زمان همچنان به او قطره قطره پروبیوتیک می‌دهم.”
خانم پاوند می‌گوید با گسترش تحقیقات روی پروبیوتیکها، ممکن است شاهد شواهد جدیدی برای پشتیبانی از لیست طولانی‌تری از موارد استفاده پروبیوتیکها باشیم.
به عنوان مثال، در حال حاضر پروبیوتیک‌هایی را در قفسه‌های داروخانه‌ها و فروشگاه‌ها پیدا خواهید کرد که ادعا می‌کنند به رفع یبوست کمک می‌کنند. اگرچه بهداشت کانادا این ادعا را تأیید کرده است، اما این استفاده هنوز توسط انجمن اطفال کانادا تأیید نشده است.
یبوست
خانم پاوند می‌گوید: “مطالعات کمّی هیچ مدرکی در مورد کمک پروبیوتیکها به یبوست در کودکان پیدا نکرده‌اند. اما این بدان معنا نیست که دو سال دیگر در یک مطالعه عظیم با تعداد بیشتری از کودکان، باز هم اثری مشاهده نخواهد شد. حقیقت این است که چیزهای زیادی وجود دارد که ما نمی‌دانیم. هنوز زود است که نظر قطعی بدهیم. در همین حال، من می‌دانم که برخی از والدین حتی بدون توصیه پزشکان به مصرف پروبیوتیکها ادامه خواهند داد.”
عوارض
خانم پاوند می‌گوید: “ادراک والدین مبنی بر اینکه پروبیوتیکها به طور کلی برای کودکان سالم بی‌خطر هستند، با شواهد مطابقت دارد. پروبیوتیکها، نوعی باکتری هستند، بنابراین با اینکه همیشه خطر عوارض جانبی وجود دارد، اما به عنوان یک قاعده کلی، آن‌ها از سمت بدن کودکان، به خوبی تحمل می‌شوند. خطر ابتلا به عفونت‌های سیستمیک یا موضعی کم است. برخی گزارش‌ها در مورد بیماری سپسیس در بیمارانی که به شدت بیمار هستند یا سیستم ایمنی بدنشان به خطر افتاده است، گزارش شده است. بنابراین اگر کودک شما دچار نقص ایمنی است، برای مصرف پروبیوتیک حتما با پزشک خود مشورت کنید.”
مشکل اصلی کودک
وی همچنین ادامه می‌دهد: “بزرگ‌ترین نگرانی من در مورد انتخاب پروبیوتیک توسط والدین برای درمان فرزندانشان، این است که آن‌ها ممکن است بدون مراجعه به پزشک، مستقیماً به سراغ مکمل‌ها بروند. بنابراین این موضوع باعث شود علل دیگر علائم فرزندان خود را، که ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد، هیچگاه متوجه نشوند. برای مثال نوزاد کولیکی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، لازم است ابتدا پزشک شرایط او ارزیابی كند و مطمئن شود كه دلیل پزشکی دیگری برای گریه و ناراحتی نوزاد وجود ندارد.”
هزینه
یکی دیگر از خطرهای احتمالی مرتبط با پیش رفتن با پروبیوتیکها، هزینه مالی قابل توجه آن است. قرار دادن یک وعده مکمل پروبیوتیک در روز برای کودک، ممکن است در این اوضاع اقتصادی، هزینه زیادی برای خانواده به همراه داشته باشد. هزینه‌ای که در غیر این صورت ممکن است برای خرید میوه‌ها و سبزیجات تازه و سایر غذاهای کامل روده‌دوست هزینه شود.
پری بیوتیک
خانم پوند و اسکوکوویچ-سونجیچ و آقای رید، به کودکان توصیه می‌کنند رژیم غذایی حاوی غذاهای پری‌بیوتیک داشته باشند. پری بیوتیک را با پروبیوتیک اشتباه نگیرید. غذاهای حاوی پری‌بیوتیک، غذاهایی همچون غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات فیبردار مانند موز و تره‌فرنگی هستند. غذاهایی که رشد باکتری‌های مفید موجود در روده ما را تحریک می‌کنند.
آن‌ها همچنین توصیه می‌كنند غذاهای تخمیر شده حاوی باكتری‌های زنده، مانند ماست و كیمچی را در رژیم غذایی كودكان بگنجانید.
آقای رید می‌گوید: “اگر فقط غذاهای فرآوری‌شده و پاستوریزه می‌خورید، میكروبی را كه بدن ما قبلاً آن را دریافت می‌كرد، دریافت نمی‌كنید.”
رید اشاره می‌کند: “قبل از استفاده گسترده از فریز کردن غذا، پاستوریزاسیون و سایر سیستم‌های پردازش مواد غذایی صنعتی، ما هر روز باکتری‌های مفید بیشتری مصرف می‌کردیم.” او به برخی والدین که برای جلوگیری از ورود باکتری به بدن خودشان و فرزندشان، به وسیله ضدعفونی‌کننده دست و دستمال‌های ضد باکتری کل زندگی خود را مشغول کرده‌اند، خاطرنشان می‌کند که ما در حال حاضر هر روز بیش از یک میلیارد باکتری فقط از طریق بزاق به تنهایی، به بدنمان وارد می‌کنیم. در واقع ما دائماً در حال بلعیدن باکتری‌ها هستیم.
سخن آخر
ما در این مطلب در رابطه با فواید مصرف پروبیوتیک برای کودکان صحبت کردیم. همچنین عوارض و مشکلاتی را که ممکن است بوجود آورد، گوشزد کردیم. امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. همچنین از شما می‌خواهیم که از مصرف خودسرانه پروبیوتیک دوری کنید. اگر فرزندتان مشکلی دارد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. از اینکه تا پایان مقاله همراه ما بودید، از شما متشکریم. اگر سوال یا نظری دارید، در قسمت کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.
