آموزش از راه دور کودکان استثنائی در دوران قرنطینه 

مقدمه

با ورود ویروس کرونا بسیاری از اماکن عمومی از جمله مدارس به دلیل حفظ سلامت افراد تعطیل شدند. در زمانی که مدارس به دلیل COVID-19 تعطیل هستند، بسیاری از والدین علاوه بر کار و امور مالی، مسئولیت‌های دیگری نیز باید به عهده بگیرند. مراقبت از کودکان و آموزش از راه دور، مواردی هستند که به مسئولیت والدین اضافه شده است. بسیاری از این مسئولیت‌ها برای والدینی که کودکان دارای معلولیت در خانه دارند، دشوار است. مدیریت و آموزش این دسته از کودکان به دلیل شرایط ویژه‌ای که دارند، برای والدین به یک چالش تبدیل شده است. آموزش مجازی کودکان استثنائی یک دغدغه‌ی بسیار نگران کننده برای این دسته از والدین شده است.

قبل از هر چیزی باید خطرات بازگشایی مدارس و استرس والدین را در رابطه با شرایط کنونی درک کرد. این استرس و نگرانی‌ها فقط شامل دانش‌آموزان استثنائی نمی‌باشد. بلکه والدین کودکان عادی نیز در شرایط ویروس کرونا نگران سلامت کودک خود و شرایط تحصیلی او هستند. با این حال احتمالا شرایط برای کودکان استثنائی با توجه به شرایط خاصی که دارند، سخت‌تر خواهد بود. این دسته از دانش‌آموزان شامل کودکان دارای ناتوانی در یادگیری، اختلال طیف اوتیسم یا بیماری روانی، می‌شوند.

قبل از شیوع ویروس کرونا والدین این دسته از کودکان با کمک مربیان و کارمندان مدارس، آموزش و یادگیری کودک خود را جلو می‌بردند. در این شرایط نیز برخی از والدین خسته می‌شدند. به همین دلیل قاعدتا با ورود ویروس کرونا و دور بودن این دسته از کودکان از محل یادگیری و آموزش خود، نگرانی و خستگی والدین بیشتر شده است. به همین دلیل در این مقاله ما به بررسی مسائل تاثیرگذار در آموزش مجازی کودکان استثنائی از زبان جس ویتلی (Jess Whitley) استادیار آموزش فراگیر در دانشگاه اتاوا، پرداخته‌ایم.

تعطیلی در مدارس

بعد از تعطیلی مدارس به دلیل ویروس کرونا شرایط برای این دسته از کودکان خیلی سخت شده است. برخی از والدین از شرایط پیش آمده کلافه و خسته شده‌اند. با اینکه شرایط کنونی حتی برای دانش‌آموزان مدارس عادی نیز سخت شده است. اما این برای کودکان استثنائی که عمده فعالیتشان را در مدارس خاص خود می‌گذرانند، به مراتب دشوار و سخت‌تر است. برخی از این کودکان برقراری ارتباط با دیگران برایشان دشوار است. و در این شرایط که از مربیان خود دور شده‌اند، احتمالا آموزش و یادگیری توسط افراد دیگری برای آن‌ها خسته کننده خواهد بود. کودکان اوتیسمی جزء این دسته از کودکان هستند که توانایی برقراری ارتباط با دیگران را ندارند. به همین دلایل باید به آموزش مجازی کودکان استثنائی و کیفیت برگزاری کلاس‌های مجازی توجه کرد. و سعی کرد اقداماتی انجام داد تا دانش‌آموزان احساس فراموش شدن و هر گونه احساس ناخوشایند دیگر را دریافت نکنند.

ما امیدواریم که در این راستا راهکارهایی را آموزش دهیم که آموزش از راه دور برای دانش آموزان استثنائی با نیازهای ویژه موثر واقع شود. و همچنین به خانواده‌ی این دسته از کودکان نیز کمک کرده باشیم. ما امیدواریم که با شروع افتتاح مدارس، بتوان از یافته‌های جدید خود برای اطلاع رسانی بهتر در برنامه ریزی‌ها استفاده کرد.

رویکردهای همکاری

رویکرد تیم مشارکتی معمولا برای وقتی است که کودکان به خدمات ویژه‌ای نیاز دارند. که این تیم با دانش آموزان، والدین، معلمین، معاونان آموزشی و سایر کارکنان مدارس و جامعه که دخیل در برنامه ریزی و اجرا هستند، اتخاذ می‌شود. حمایت‌های انسانی که مورد نیاز است برای دانش آموزان معلول جهت شکوفایی اجتماعی، عاطفی و تحصیلی، یک چالش برای سیستم‌ها است. چرا که باید برای هر یک از موضوعات نام برده شده برنامه‌ریزی کنند. تا در نهایت بتوانند شرایط مناسبی از فرصت‌های یادگیری را برای دانش‌آموزان فراهم کنند و پشتیبانی مناسبی از آموزش از راه دور ارائه دهند.

برخی از دانش‌آموزانی که تحصیلات ساختار یافته را مناسب نمی‌دانند، از یادگیری خودگردان بهره مند می‌شوند. یادگیری خود گردان به این صورت است که خود دانش‌آموزان برای هدف تحصیلی یا هر گونه هدف دیگری برنامه ریزی می‌کنند. به طور مثال دانش‌آموز بر اساس نظر خودش مکان آموزش، معلم، منابع آموزشی، نوع فعالیت و … خود را انتخاب می‌کند. همچنین دانش‌آموزان می‌توانند برای مدت طولانی درگیر آموزش‌ها و کارهایی شوند که مورد علاقه‌ی آن‌ها است. برخی از دانش‌آموزان دچار اختلال آثار جنینی الکل از هر گونه اجبار برای کارها بیزار هستند.

دسته‌ی دیگری از دانش آموزان که با روال قابل پیش بینی رشد و آموزش می‌بینند، با این جا به جایی به دلیل ویروس کرونا، مقابله می‌کنند. این گروه از دانش‌آموزان روابط قوی با معلمان و دستیاران آموزشی خود دارند و به شدت به آن‌ها وابسته شده‌اند. با انتقال مکان آموزشی از مدرسه به منزل، طیف وسیعی از احساسات ناخوشایند به این دسته از دانش‌آموزان منتقل شده است. نگرانی، ترس، خشم و غم از جمله احساساتی هستند که دانش‌آموزان تجربه می‌کنند. برخی دیگر احساس می‌کنند که خانه‌ی دوم خود را از دست داده‌اند. و شاید دلیل این دور شدن از مدرسه را درک نکنند. برخی دیگر احساسات ناخوشایند را در داخل خانه به روش‌های مختلف بروز می‌دهند. که این خود به تنهایی یک چالش برای والدین و اعضای خانواده این دسته از کودکان استثنائی است.

چالش‌ های خانوادگی

والدین دانش آموزانی که سخت تلاش کرده‌اند تا مسیر یادگیری فرزندان خود را مرتب پیش ببرند، نگران این هستند که ممکن است فرزندشان عقب بماند. این امر به ویژه در مواردی وجود دارد که والدین ممکن است به دلیل تعهدات شغلی و زندگی، نتوانند وقت کافی برای فرزندشان بگذارند. و در مواردی که دسترسی به اینترنت در خانه‌هایشان امکان پذیر نیست شرایط دشوارتر است. والدینی که به طور معمول با مشارکت کارمندان مدرسه و سازمان‌های جامعه با فرزند خود کار می‌کنند، به ویژه با تشکیل نشدن کلاس‌های حضوری و همکاری در حمایت از کودکان، دست و پنجه نرم می‌کنند.

بسیاری از محققان دریافته‌اند كه والدین كودكان دارای معلولیت‌، وظایف بسیاری دارند. آن‌های وظیفه‌ی یک مراقب، مددکار اجتماعی تمام وقت را به عهده دارند. دوری کودکان استثنائی از فضای مخصوص آموزشی خود برای والدینشان یک تجربه استرس زا است. بدون حمایت و همکاری کارکنان مدرسه در زمینه‌ی آموزش مجازی کودکان استثنائی، والدین احساس خستگی و درماندگی بیشتری را که تجربه می‌کنند.

حمایت

یافتن راه‌های برقراری ارتباط با دیگران هم برای دانش‌آموزان و هم برای خانواده‌ها ضروری است. ارتباط با کارمندان مدرسه، گروه‌های اجتماعی، خانواده و دوستان ممکن است در حال حاضر با وجود ویروس کرونا متفاوت باشد. اما برخی از مزایای آن همچنان باقی است. شاید دوران قرنطینه فرصتی برای درک بچه‌های سندرم داون، کودکان اوتیسمی و سایر کودکان اسنثنائی باشد. در کار من با معلمان، من لزوم تاکید بر یاد گیری اجتماعی-عاطفی در کنار سایر دانش آموزان به عنوان کلید رفاه تاکید دارم. این در حال حاضر امری حیاتی است. که برقراری ارتباط با ترفندهای مختلف از سمت معلمین انجام می‌شود.

 در سراسر کشور، کارکنان مدرسه به طرق مختلف با دانش آموزان ارتباط برقرار کرده‌اند. برخی در حال کتاب خواندن ویدئو ضبط می‌کنند و برای دانش‌آموزان خود ارسال می‌کنند. و برخی دیگر با تماس تلفنی و تصویری با کودکان ارتباط برقرار می‌کنند. در بعضی از مناطق نیز مددکاران اجتماعی یا روانشناسان کلاس‌های مجازی با دانش‌آموزان ارتباط برقرار می‌کنند. و در مورد مسائل مربوط به روان صحبت می‌کنند. همچنین بسته‌های آموزشی تهیه شده و برای والدین این دسته از کودکان ارسال شده است. در مورد دیگر، برخی از مدیران مدارس برای والدینی که دسترسی به گوشی‌های هوشمند جهت شرکت در کلاس مجازی را ندارند، تا حد امکان تلفن همراه هوشمند تهیه کرده است.

برخی از معلمین دلسوز در صورت عدم دسترسی دانش‌آموز به کلاس‌ها مجازی، به صورت حضوری به منزل دانش‌آموز خود جهت تدریس و آموزش می‌روند.

ارتباط با همسالان

این دسته از کودکان به دلیل عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران به سختی می‌توانند دوستی برای خود پیدا کنند. این دسته از کودکان با آموزش و حمایت والدین می‌توانند یک دوست مناسب پیدا کنند. برخی از کودکان استثنائی به دلیل شدت کم اختلالشان می‌توانند در مدارس عادی شرکت کنند و دوستانی را با زحمت در آنجا پیدا کنند. یکی از راهکارهای بهبودی این دسته از کودکان برقراری ارتباط با دیگران و حضور در اجتماع است. شرایط ویروس کرونا باعث قطع شدن این رابطه‌ و دوستی‌ها شده است. بسیاری از این کودکان تنها جایی که می‌توانند دوستی برای خود پیدا کنند، همین مدارس و موسسه‌های آموزشی است. حتی برخی از این کودکان ممکن است به دلیل نداشتن آموزش فراگیر، دوستی‌هایشان محدود به موسسه ویژه آموزش آن‌ها باشد.

برخی از انجمن‌های جامعه راه حل‌های خلاقانه‌ای را برای ارتباط واقعی دانش‌آموزان ارائه می‌دهند. والدین می‌توانند تماس‌های تصویری بین کودکان خود و دوستانشان در صورت امکان برقرار کنند. در صورتی که کودک به هر دلیل نتوانست با دوستان خود ارتباط برقرار کند، سعی کنید در داخل منزل او را با بازی‌های مختلف سرگرم کنید. از کودکان خود با توجه به شرایط خاص آن‌ها، غفلت نکنید. هر گونه بی‌توجهی و عدم محبت باعث تشدید اختلال این دسته از کودکان می‌شود.

در این شرایط همانطور که گفتیم همکاری والدین نیز بسیار مهم است. در مقابل، این دسته از والدین نیز باید مورد حمایت قرار گیرند. چرا که برخی از والدین در حالت عادی با حضور معلمین و کارمندان مدارس، باز هم از پس دغدغه‌های ناشی از شرایط خاص این کودکان بر نمی‌آمدند. حال با وجود کرونا این شرایط برای آن‌ها تشدید شده است. بنابراین حمایت این دسته از والدین از جانب معلمین و کادر مدرسه می‌تواند از خستگی آن‌ها بکاهد. و روحیه‌ی آن‌ها را برای ادامه‌ی مسیر تقویت کند. در این شرایط ارتباط والدین این دسته از کودکان که شرایط مشابهی دارند شاید بتواند به والدین کمک کند.

گسترش سایر راهکارها

ما با والدین در رابطه مسائل مربوط به آموزش از راه دور و چالش‌های آن به گفت‌وگو می‌پردازیم. تعادل در علم و نیازهای اجتماعی تا حد امکان با راهکارهای جدید فراهم می‌شود. در راستای برطرف کردن چالش‌های دوران قرنطینه و آموزش از راه دور نیز به بحث پرداخته‌ایم. این گفت‌وگوها بسیاری از مسائل و چالش‌ها را آشکار می‌کند. و در راستای بهبود شرایط برای کودکان استثنائی موثر است.

امیدواریم که مدارس در شرایط ویروس کرونا فرصت‌های یادگیری مناسب ایجاد کنند. تا نقاط قوت و نیازهای منحصر به فرد همه‌ی دانش‌آموزان ما را نشان دهند. در هر صورت امید است که مدارس بتوانند با تمام توان شرایط را برای بهره مندی همه‌ی دانش‌آموزان فراهم کنند.

ما همچنان به تشویق مربیان و جوامع مدارس ادامه خواهیم داد تا تدبیری بیندیشند که چگونه می‌توانیم شبکه‌های اجتماعی را در بین دانش‌آموزان دارای معلولیت و بدون معلولیت توسعه دهیم. چگونه می‌توانیم انجمن‌های معتبری ایجاد کنیم که بهتر بتوانیم از والدین و کودکانشان حمایت کنیم. و چگونه می‌توانیم از مشارکت بین خانواده‌ها و کارمندان مدرسه در راستای بهبود شرایط برای کودکان استثنائی استفاده کنیم. ما به عنوان محققان، مربیان، خانواده‌ها و عموم مردم، چیزهای زیادی از تجربیات سخت و ناخوشایند دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌آموزیم.